Tarihsel Hareketin Esas Yönü Komünizme Doğrudur - 1-2

Çelişki yasası yüzündendir ki her gezegen ve yıldız kendi önceli olan tarihsel toz ve kalıntılarından kendisini var etti. Aynı şekilde her komünist harekette çelişki yasası yordamıyla kendi tarihsel mirası üzerinden tekrar yükselerek kendisini daha gelişmiş bir şekilde yeniden var edebilir…...Anton Ekmekçi

Doğanın yasaları insan bilincinden ve eyleminden bağımız olmadığı için komünist partisi ontolojik nedenlerle nihai hedefe ulaşmak konusunda bu diyalektik belirlemeye biyat eder. Komünist hareket sayısız yenilgi, geriye çekiliş ve kırılmayla kesintiye uğrasada toplumsal yaşam içerisinde önü alınamayan coşkun bir nehir gibi her defasında yatağını bulup akmaya devam edecektir. Evrenin en küçük yapı taşlarından olan elektronlar nasıl ölümsüz ise aynı şekilde tarihin okunun komünizme doğru olduğu gerçekliğide sınıflı toplum var olduğu sürece ölümsüz bir durumdur.

Biz inancımızı, yabancılaşmış bilincin ürünü olan dinsel kaynaklardan almıyoruz. İnancımızı belirleyen motivasyonlar iyi temenni ve dilekler değil, bilakis herşeyin kendisine varlık ve oluş kazandıran doğanın işleyişinden beslendiğini hatırlatmak isteriz. Bu anlamda yenilgi dönemi sonrası epistomolojisinin önünde diz çöken bazı devrimciler, kilise papazı önünde sahte göz yaşlarıyla günah çıkarmaya çalışan iki yüzlü ve iradesiz insanları andırmaktadır. Bizim politik geleneğimiz sosyolojik anlamda arkaik klan özelliklerini bağrında barındırdığı için başta Astronomi olmak üzere, doğa bilimlerine henüz yeterli değeri veremiyor, bunu biliyoruz.

Oysa Marks, metaların çelişkisel özellikleri üzerine çalıştığı yıllarda gezegenlerin güneşten neden kaçtığı ama onun üzerine tamamen düşmediği meselesiyle de ilgilenmişti. Merkez kaç ile çekim çelişkisinin varlığa hareket ve oluş kazandırdığını ve doğadaki hareketin bir benzerinin toplumsal alan içerisinde devindiğini fark etmişti. Marks ve Engels yoldaşlar Helmholtz ve Mayer gibi dönemin Astronomi bilimcilerinin teorilerini dikkatlice incelediler. Bu kaynaklardan dolayı dünyanın bir gün güneş ile çarpışacaklarını biliyorlardı. Engels yoldaş, hatta bu astronomik gerçekliği Anti Dühring eserinde kapitalizmin sonunu tahlil ederken kullandı.

Engels’e göre; kapitalizm tıpkı yıldızı etrafında bir elips oluşturmuş gezegen sistemi gibi kendi iç çelişkilerine dayanarak yol alıyordu. Binlerce yıl önce ekonomik yaşamda başlayan bir sapmanın evrimleşmesiyle oluşmuş bu kısır döngü, üretim anarşisi nedeniyle tıpkı kendi yıldızıyla çarpışmak üzere olan bir gezegenin kaderini paylaşacaktı. Aynı şekilde Engels’in önerisi üzerine dönemin Alman kimyacı ve biyologu Hoffman’ın moleküllerin yapısı üzerine buluşunu inceleyen Marks yoldaşın bu gelişmeden oldukça etkilendiği, mektuplaşmalar gibi tarihsel kaynaklarda mevcuttur.

Marks’a göre Hoffman’ın moleküler yapıyı yalnız başına bağımsız var olabilen ve sınırsız bölünebilinen sonsuz bir döngü olarak görmesi, düşüncede bir devrim niteliğindeydi. Biyo moleküler alanındaki bu devrimin paradigmal izleri “Kapital” eserinin birinci cildine yansımakta gecikmedi tabi. Marks’a göre tıpkı biyo moleküler alanda olduğu gibi toplumsal alanda da niceliksel birikim belli koşullarda ve belli bir anda niteliksel yeni bir durum yaratıyordu. Moleküller böyle bir gelişim seyri içerisinde kendi başına var olabilen bağımsız bir varlığa dönüşmüştü. Marks’a göre bir işçi, başı da aynı yolu izleyerek bir burjuvaya doğru dönüşüyordu.

Biz komünistler çelişkinin özdeşliği dendiği zaman bile aslında kendi içinde bu bütüncül gibi görünen durumun kendi kendisini yadsımaya meğilli olduğunu anlamamız gerekiyor. Bir varlığın tüm özelliklerinin bütüncül bir görüntü alması o varlığın bazı özelliklerinin değişime maylederek kendi bütüncül özellikleriyle çelişmeyeceği anlamına gelmez. Engels yoldaş çelişkinin özdeşliği kavramının mutlak olmadığını yine gezegenlerin elips hareketleriyle açıklamaktadır. Mesela, bir gezegenin milyarlarca yıldır dengesini bulması durumu o gezegenin merkez kaç noktasına doğru düşme eğilimini tamamen ortadan kaldırmaz. Kant ve Dühring’e göre bu mantıksal bir problemdi ama gerçekte çelişki bir fizik yasası olarak yoktu. Bu durum aslında günümüzdeki devrimci tipolojinin düşün dünyasını bizlere hatırlatmaktadır.

Reformizme ve orta sınıf devrimciliğine meyleden günümüzdeki bazı sosyalist kadrolar çelişki yasası konusunda Kant ve Dühring gibi davranmaktadırlar. Mesela; komprador tekellerin muhalif kanatlarıyla aramızda mantıksal çelişkiler bulunsa bile, onların burjuva bayrağı arkasında hizaya girmememiz için zorunlu doğasal ve toplumsal yasal bir engel yoktur şeklinde bir sınıf uzlaşmacı siyaseti örnek olarak verebiliriz. Oysa nasil ki bir gezegen elipsini ortaya çıkaran itme ve çekme çelişkisi gerçekten var olan bir fizik yasası ise, aynı şekilde proletaryanın kendisi için bağımsız bir sınıf olduğu ve yine kendi efendileri arkasında hizaya girebilmesinin mümkün olmadığı gerçekliği de tarihsel bir yasadır. Burjuva sosyalist kadrolar samimi bir özeleştiri ile güven tazelemedikleri taktirde proletarya partisinden kovulmaları o hareketin sınıfsal güvenliği için önem teşkil etmektedir.

Bir proleter uygarlık ya da bilimsel sosyalizm yolundaki bütün uygulamaları geriye döndürmek isteyen kadroların yetki ile ödüllendirilmesi işçi sınıfı adına tarihsel bir faciadır adeta. Çelişki yasasını nesnel bir gerçeklik olarak görmeyen bir kadronun potansiyel bir burjuva adayı olduğunu kabul etmemiz gerekiyor. Hangi klan, kandaş, ahbap ve klik kaygısı devrimden daha önemli olabilir? Ya da hangi mevkii ve makam işçi sınıfının, milyonların çıkarından daha önemli olabilir? Bırakalım ateşli silahlarla verilen devrimleri, bir kültür devrimi bile kimin ayrıcalıklarına acıdı ki tarih boyunca? Devrim yürüyüşünde yol üstünde beliren bazı tarihsel momentlerde acısa da cerahata neşter atmak ilkesini benimsemek proletaryanın geleceğini güvence altına alacaktır. Eğer eliptik hareketi dengesine oturtan itmeli ve çekmeli ilişkisi ise, bir komünist partisine varlık kazandıran esas nitelik bu durumun bir benzeri olmalıdır. Biz rahatlıkla bu duruma; kominist hareketi ileriye ve geriye çekmeye çalışanların diyalektik ilişkisi de diyebiliriz. İleriye iten ve geriye çeken bir kutbun varlığı o sosyal varlığın varlık gerekçesi olmaktadır.

Buraya kadar anlattıklarımız fiziksel ve sosyal varlıkların tabiyatı gereği içinden geçtikleri normal süreçlerdir. Ve bunlar, bize iki çizgi mücadelesinin neden komünist hareketin gelişim dinamosu olduğuna dair epeyce kanıtlar taşırlar. Objektif olarak gerçekleşebilmesi normal olan, yani bilimsel olarakta mümkün olan ama bizim sınıf çıkarlarımız gereği olmaması gereken durum; bir komünist hareket içindeki geriye çekme kuvvetinin ileriye itme kuvvetine baskın gelmesidir. Böyle bir durumda bir komünist partisinin ölümünün bile komünist hareketin ölümü anlamına gelmediğini okuyucularımza hatırlatmak isteriz.

Çünkü bir komünist partisinin tarihsel mezarlıktaki ebedi istirahatına çekilmesi tekil bir ölüm halidir. Yani komünist hareketi oluşturan tarihsel çelişkilerin ortadan kalktığı anlamına gelmez. Maddenin en küçük yapı taşı olan elektronların bozunmasına doğanın yasalarının koyduğu kesin sınırlamanın çelişki yasasının sonsuzluğundan ileri geldiğinden eminiz. Çünkü çelişki yasası eğer ömürlü olsaydı evrendeki bütün materyaller elektronlarla beraber deforme olarak çürüyecek ve sonuçta yok olacaklardı. Toplumsal alanda da çelişki devam ettiği için, bir karşıt uç diğer karşıt ucu yeni bir hareketi doğurmak için ihtiyaç duyduğu ilişkiye zorlayacaktır.

Bu anlamda bizim ve genel olarak devrimci saflardaki küçük burjuvazinin yenilgi sonrası “Herşey bitti!” diyerek ortalığı velveleye vermesi ve yılgınlar sofrasında bağdaş kurması bir anlam taşımaz. Nasıl ki bir gezegen sisteminin eninde sonunda yıldızına çarparak yok olması durumu elips çelişkisini doğadan kaldırmazsa, aynı şekilde bir komünist partisinin yenilmesi ya da kapitalist restorasyona uğrayarak dönüşmesi de komünist hareketi ve dolayısıyla onu ortaya çıkaran çelişkileri ortadan kaldırmaz. Çelişki yasası yüzündendir ki her gezegen ve yıldız kendi önceli olan tarihsel toz ve kalıntılarından kendisini var etti. Aynı şekilde her komünist harekette çelişki yasası yordamıyla kendi tarihsel mirası üzerinden tekrar yükselerek kendisini daha gelişmiş bir şekilde yeniden var edebilir…

Tarihsel Hareketin Esas Yönü Komünizme Doğrudur- 2

Komünizmi olanaklı yapan objektif ve subjektif olmak üzere iki tane esas neden vardır. Bunlar tarihin nesnel yasaları ve ezilen insanlığın örgütlü müdahalesidir. Bu tarihsel belirleme, işçi sınıfı hareketi içerisindeki burjuva akımların ürettiği tasfiyecilik, yılgınlık ve pişmanlık kokan bütün görüşlerden milyonlarca kez daha gerçekçidir.

Marksizm’e göre; doğanın, toplumun ve dolayısıyla düşüncenin yapısı tarihsel olduğu için, zamanın okunun bu olguların doğasında nasıl hareket ettiği meselesiyle fizikist ve felsefi manada ilgilenmek gerekiyor. İnsanlık tarihinin zikzaklar çizmesi, durağanlaşması ya da gerilemeler yaşaması toplumsal hareketin esas yönünün komünizme doğru olduğu gerçekliğini değiştirmemektedir. Karmaşık, düzensizlik ve helezonik dalgalanmadan daha kararlı bir duruma geçiş canlı ya da cansız bütün maddi süreçlerin tarihsel doğasına sirayet etmiş bir hareket biçimidir.

Evrende milyarlarca yıldır kendi başına amaçsızca akan bir enerji biçimi, hayat ve bilinç denen maddenin adeta mucizevi bir kompleksini yaratırken de bu lineer olmayan hareket biçimi içinde deviniyordu. Aslında toplumlar tarihi dediğimiz zaman aklımıza en başta çelişki yasası gelmelidir. Ekonomik ve sosyal hayatın uzlaşmaz çelişkilerinden salımlanan sınıf mücadeleleri nedeniyle tarih denilen bir olgu ortaya çıkmaktadır. Nasıl ki atomlar ve moleküller doğada kendi haline bırakılmış gibi hareket etmiyorlarsa aynı şekilde toplumsal tarihin içerisindeki kategorilerde kendi haline bırakılmış şeyler gibi hareket etmemektedirler. Yani bir şeyin basitten karmaşığa doğru gelişen varlık biçimini belirleyen olgu, her şeyin birbiriyle olan ilişki biçiminden yansımaktadır. Bizim içinde bulunduğumuz yılların aynı zamanda yenilgi sonrası epistomolojisinin her şeyin içine sirayet ettiği yıllar olduğunu okuyucularımıza tekrar hatırlatmak isteriz.

Teknolojik paradigmaların tanrısal yenilmezliğini ilan ettiği bu dönemde militan bir örgütlenmenin, devrimin ve nihayet komünizmin bir hayalden ibaret olduğu yönündeki bir inancın dinsel bağnazlık düzeyinde revaçta olduğu bir gerçekliktir. Ama nesnesi ters dönmüş bir tarih anlayışından türeyen yapay gerçeklik algısının sürdürülebilinir bir tarafı yoktur. Evet bu felsefi ve ideolojik yenilgi altında kıvranan devrimci hareketin örgütsel sosyolojisi esasta bir likidasyona eğilimli olsa da bunun esas sebebinin son yıllarda oldukça düşük seyreden siyasi bilinç seviyesiyle de alakalı olduğunu burada belirtmek gerekiyor. Mesela reformlar için mücadele eden devrimci amaçlı bir siyasetle reformizmin aynı şeyler olmadığını biliyoruz. Ama siyasal bilinç düşük olduğu zaman bu iki zıt kutup arasındaki ayrım çizgilerini fark etmek zorlaşacaktır.

Bütün bilimsel kategorilerin proletaryanın yenilgi sonrası dönemi için üretilmiş biçimine mal bulmuş mağribi gibi rahatlıkla tapınan sözde bazı devrimci kadro yapılanması böyle bir tarihsel kesitte gerçeğe dönüşmektedir. Çünkü dönemin devrimci çoğunluğunun kendisini kuşatan nesnel dünya gerçekliği ile yeterli bir diyalektik ilişkileniş içerisinde olmadığı anlaşılmaktadır. Her şeyden önce bilgiyi kavrama ve değiştirme yeteneği kazanmamış bir kadronun doğru bir pratik içerisinde konumlanması beklenmemelidir. Bilgiyi parçalara ayırmanın, onu tanımanın ve değiştirmenin, dünyayı değiştirmeye başlamanın ilk adımı olmaya doğru gittiği bir çağın içerisinde bulunmaktayız.

Dönemin bütün burjuva mühendislik üretimi olan bilimsel kuşatılmışlığı yaramayan bir devrimci modelin bağımsız kalması mümkün değildir. Saflarımızdaki burjuva reformizminin bir orta sınıf hareketi olduğunu biliyoruz. Ama Proudhon, Fabian, Bernstein ve Kautsky’den geriye kalan miladı geçmiş tarihsel artıklara büyük bir zenginliğe kavuşmuşcasına sevinç ve coşkuyla sarılan belli bir kesimin bunu siyasi cehaletten yaptığı ortadadır. Peki bu yenilgi dönemi sonrası yeniden üretilen bilimsel bilgilerin zehirli niteliği nelerdir? Mesela en basitinden günümüzdeki siyaset, edebiyat, felsefe ve psikolojinin beslendiği bir alan olarak termodinamik kanunlarının ikinci yasasının Boltzmanncı yorumunu örnek olarak gösterebiliriz.

İşçilerin, köylülerin ve devrimcilerin çoğunun, hayatını atomlar arası iletişime adamış olan mekanik istatiksel denkleminin kurucusu Profesör Ludwig Boltzmann’dan yeterince haberi olmayabilir belki. Ama onun günümüzde piyasaya sunulmuş post modern felsefi yorumunun yaşamdaki başka zorunlu kategoriler üzerinden etkisi altındadırlar. Bilimsel sosyalizmin artık alternatif bir toplumsal model olarak içeriğinin kalmadığı yönündeki inanışlar çoğunlukla bu türden doğa yorumlarının etkisi altındadır. Boltzmann’ın 1870’lerde atom modelini kullanarak “Entropi” yasasını keşfetmesi yenilgi sonrası epistemolojisinin parlatılan en önemli yapı taşına dönüşmüş bulunmaktadır.

Doğadaki bütün kapalı sistemlerin enerjisinin düşerek düzensizliğe doğru kaydığı ve bu deforme gidişatın önlenemez bir evren yasası olduğuna dair önerme son zamanlarda evrenin tamamına, edebiyata, sanata, felsefeye ve siyasete uygulanmaya başlanmıştır. Toplumsal alanda Marksizm’i ve evrenin genelini kapalı bir sistem içerisinde hareket eden bir daire gibi kavrayan bu anlayışlar maddenin ve dolayısıyla Marksizm’in kaçınılmaz ölümünü ilan etmişlerdir. Evet evrende düzenin karşıtı olarak düzensizlik, ya da simetrinin karşıtı olarak asimetrik değerler vardır ama asimetrik olan simetrik olana ve düzensiz olan yeniden düzensizleşmek için bir düzene doğru eğilim içerisindedir. Örneğin doğaya baktığımız zaman anlamsız ve düzensiz dekorların yanında doğa harikası olan dekorlarda görürüz. Ama doğada bir lazer ışınının fotonu bile diğer foton demetçikleriyle bir araya gelerek bir örgütsel model oluşturmaya eğilim gösterirler. Kuşkusuz bunun nedeni; maddi varlıklar arasındaki sonsuzluktan gelerek sonsuzluğa doğru giden çelişkisel birliktir.

Entropi yasası ya da doğadaki düzensizlik eğilimi eğer Boltzmann’ın dediği gibi bir zaman oku gibi asla tersinemez bir şey olsaydı dünyadaki canlıların milyonlarca yıllık evrim yolculuğunun daha yolun başındayken toplu bir felaketle sonuçlanmış olması gerekirdi. Dünya dış etkilere açık, güneşten enerji alan ve izole bir sistem olmadığı için zaman okunun esas yönü entropinin artmasına doğru eğilimli değildir. Mesela bir ağacın kuruması olayının enerjinin korunumu yasasını ihlal etmediğini biliyoruz. Madde başka bir enerji formuna geçmekle kalmaz yine başka maddelerle kimyasal tepkimelere girerek baharda kuruyan ağacın yaprağı olarak geri dönebilmektedir. Yani doğadaki kütle değişimi kütle artışına engel değildir. Şayet kütlesini kaybeden maddenin enerji hali gittiği yerde yeni bir iş yapmaya isteksiz olsaydı biz burada bir entropi artışından veyahut enerjinin iş yapma kabiliyetinde bir düşüşten bahsedebilirdik.

Emperyalist haydut sistemin kâr ve talan hırsıyla bu dengeyi sarsması entropi yasasının konusu değildir. Çünkü doğa kendi haline bırakıldığında dengesini tekrar bulabilmektedir. Mesela kapitalist endüstrinin bacalarını kapattığınızda ozon tabakasının tekrar kendisini tamir etmesi örneğinde olduğu gibi. Eğer düzen ile düzensizlik arasındaki çelişkide üst düzeyde örgütlenmiş madde başarılı gelmeseydi beyin ve bilinç denen maddenin şaşırtıcı parlak halleri ortaya çıkmayacaktı. Beyin olgusu evrenin üst düzeyde örgütlenmiş en karmaşık maddesidir belki ama bu bir kozmik düzeni de ifade eder. Üst düzeye sıçramış bir düzenin kendisine karmaşık yollar araması anlaşılır bir durumdur. Bilinç dediğimiz şey, yani doğanın insan suretinde düşünme yeteneği kazanma süreci kaba mekanik yollardan sonsuza kadar gerçekleşemezdi.

Her şeyden önce doğa eşeysiz üreyen hayvan ve bitki türlerinin ortaya çıkışı kadar bekleyebildiyse biz burada Boltzmann’ın ömrünü adayarak bir uzmanı haline geldiği bu tekil konuyu tümel ile ilişkisini kuramayacak kadar bir diyalektik bilgisinden yoksun olduğunu rahatlıkla belirtebiliriz. Evrenin termodinamik bir dengeye gelerek ısı ölümünün gerçekleşeceğini ve dolayısıyla materyallerin enerji bulamayarak kendisini yeniden üretemeyeceği yönündeki bu burjuva nihilist görüşlere Peru Komünist Partisi’nin genel sekreteri Başkan Gonzalo’da kesin ifadelerle karşı çıkmıştı. Evrenin konsantrasyon aşamasına gelmesine maddenin sonsuzluğu ilkesini ihlal edeceği gerekçesiyle şiddetle karşı çıkan enternasyonal proletaryanın önderlerinden felsefe profesörü Başkan Gonzalo, doğanın küçük bir bölümünde beliren düzensizlik halinin evrenin tamamına uygulanmasına itiraz eder.

Benzer ifadeler Engels’in “Doğanın Diyalektiği” adlı ölümsüz eserinde de rastlanılmaktadır. Engels burada evreni işleten fizik yasalarını yorumlarken; her şeyin karşıtlık ilişkisi nedeniyle birbirlerinden etkilenerek bir sistemi oluşturduğunu ama bu sistemin milyonlarca kez hatta sonsuza kadar tekrar bozunmasına rağmen tekrar bir benzerini ürettiğini söylemektedir. Mesela Engels yoldaş organik yaşam yok olsa bile maddenin yine bilindik sebeplerle bir araya gelerek sonsuza kadar yok olan bir organik düzeni tekrar yaratacağını ön görmüştür. Bu durum gerçekten de komünist ideolojinin içinde hareket eden zaman okunun yönünün neden hep umuda, başarıya, yaşama ve zafere doğru olduğuna dair epeyce felsefi kanıtlar taşımaktadır.

Doğaya nasıl bakarsan topluma ve tarihe öyle bakarsın esprisi bu örnekte yakıcı bir gerçeğe dönüşmektedir. Aynı şekilde sosyalist bir toplum deneyimi fırsatının tarihte kaçırılmış olması, bu fırsatın daha güçlü uluslararası bir dalga olarak geri dönmesi önünde engel olmadığı anlaşılıyor. Tabii ki hatalarından arınmış daha ileri bir devrim uygarlığı modeliyle. “Her şey artık bitti!” diyenler rüya görmeye devam edebilirler, ama tarih enternasyonal proletaryayı uyandıracak öncülerini mayalamaktadır. Nasıl ki entropi yasası elektronların ölümsüzlüğüne baskın gelemeyecekse hiçbir sayısız yenilgide insanlık tarihi içinde hareket eden komünizm mücadelesini engelleyemeyecektir. Çünkü ne doğadaki elektronlar eskir nede tarih var olduğu sürece tarih içerisinde bir karşı tarih olarak şahlanan komünist hareket eskir. Komünizmi olanaklı kılan tarihsel koşulları belirleyen yasalar küçük burjuvazinin pişmanlık göz yaşlarına karşı kayıtsızdır. Bunun nedeni; tarihin toplumsal kurtuluşun tek gerçekçi yolu olan komünizm ile buluşma ereğini tek tek insanların seçimine bırakmamış olmasından ileri gelir.

Komünizmi olanaklı yapan objektif ve subjektif olmak üzere iki tane esas neden vardır. Bunlar tarihin nesnel yasaları ve ezilen insanlığın örgütlü müdahalesidir. Bu tarihsel belirleme, işçi sınıfı hareketi içerisindeki burjuva akımların ürettiği tasfiyecilik, yılgınlık ve pişmanlık kokan bütün görüşlerden milyonlarca kez daha gerçekçidir. Günümüzde toplumun geneline yayılmış olan derin bir yabancılaşmadan dolayı “Güneşin altında hareket eden hiçbir şey kalmadı” diyerek sağa savrulan küçük burjuva devrimciliği proletaryanın büyük tarihsel yürüyüşünün önünde sadece bir büküntüden ibarettir.

Eğer tarihin iç nesnel yasaları başka yeni bir toplumsal evreyi başlatmaya yazgılanmışşa, bunu gerçekleştirecek sosyal gücüde eninde sonunda yaratacaktır. Bu anlamda günümüzde yaygınlaşan toplumsal yabancılaşma, devrim dalgasının küresel çapta geri çekilmesi ve yenilgi sonrası yılgınlık epistemolojisi gibi kategoriler tarihin hareketinin esas yönünün komünizme doğru olduğu gerçeğini ortadan kaldıramamaktadır. İnsan denen türdeş varlık birazda tarihsel momentin biçimlendirdiği bir şeydir. Bizler büyük ve genel yenilgiler sonrası ortaya çıkan olumsuz bir ruh halinden dolayı kimseyi bireysel olarak suçlayacak değiliz tabii ki. Çünkü yenilgi dönemlerinin hemen arkasından salımlanan epistemolojiden beslenen bilinçler çoğunlukla bir döneğe dönüştüklerinden habersizdirler.

Böylesi tarihin özgün dönemlerinde örgütsel sosyolojinin küçümsenmeyecek bir bölümünde içinde olmakla birlikte genel toplum önünde hazır bulduğu doğası bozulmuş ideolojilere dört elle sarıldığı için dönekliği tanımlayacak ve çözümleyecek durumda değildir. Hatta dönemin genel toplumu, örgütsel sosyolojinin hatırı sayılır bir bölümüyle beraber yılgınlıktan ve döneklikten beslenen teorilerin sahiplerini adeta alkışlar durumdadır…

ERDOĞAN VE CUMHUR İTTİFAKI’NIN HAZIRLIKLARI İÇ SAVAŞ ODAKLIDIR!___Halil Gündoğan--21.09.2024

“Her birimizce ve kendisini bu sistemin ve iktidarın muhalifi addeden herkesçe sorulması ve tartışılması gereken soru şu: Bütün bunların anlamı nedir? 

Neden ve hangi hesaplarla böylesi devasa boyutlara varan hazırlık ve organizasyonlara ihtiyaç duyuluyor?”

 Yukarıya aktarılan, birbirini tamamlayan bu iki soru, hatırlanacağı gibi bir önceki makalenin son paragrafındaydı.

Özel olarak siyasal İslamcı Erdoğan iktidarının ve genel olarak da “Türk-İslam Sentezi” nin katı savunucularının bir kısmının katılımıyla oluşturulan Cumhur İttifakı’nın devasa bir maliyeti de olan böylesi ürkütücü boyutlara varan tüm bu hazırlıkları (gözden kaçırılmamalı ki bunlar sadece göz önünde olanları!), elbette ki asla öylesine, yani sadece bir nevi hobi olsun diye yaptıkları, söylenemez değil mi?

Söylenemez elbet! Genetikleri tamamen Osmanlı-Bizans ve Goebbels entrikaları ile kodlanmış bu karanlık dinci-ırkçı-faşist şer odaklarının bütün bunları “hobi” olsun veya sadece bir “blöf” enstrümanı olarak el altında bulunsun diye yapmadıkları, yapmayacakları; azıcık tarih bilincine sahip herkesin malumu olsa gerek. 

O halde, kitlesel bir reflekse de dönüştürerek, haklı olarak sormak gerekmez mi: Neden ve hangi hesaplarla böylesi devasa boyutlara varan hazırlık ve organizasyonlara ihtiyaç duyuluyor?

Aslında çok açıktır ki bunca hazırlık, asla öylesine bir “ritüel” olmayıp; ille ki ama ille ki stratejik bir hesabın, çok olasılıklı bir kurgunun ve kendi ifadeleriyle de ifşa ettikleri o “kutsal/mübarek” beka sorununun gereğince yapılmaktadır.

Ancak bu hazırlıkların yekpare olmayıp, ikili-üçlü, sarmal özgün bir karaktere sahip olduğunun da mutlak surette tespit edilmesi gerekiyor: Bazı baskın enstrümanlarıyla, bu bütünlüklü hazırlıklar bir yönüyle, olası toplumsal kalkışmaları ezip bastırmak iken; diğer yönüyle de hem Erdoğan’ın kendi iktidarını diğer (örneğin “ulusalcı- laik Kemalist” veya “Avrasyacı” ve NATO’cu emperyalist bloklar arası yapacağı keskin tercihler sonucu, bir tarafın hedefi haline gelmesi gibi) burjuva kliklere karşı koruma ve ama aynı zamanda da Cumhur İttifakı’nı oluşturan AKP ve MHP kliklerinin bir birlerine düşmeleri halinde de (örneğin Fethullahçılarla olduğu gibi) ayrışarak bir birlerine karşı kullanacakları bir özelliğe de sahip olduğunu bilmek gerekiyor.

 Yani bunlar, çok uzunca bir süreden beridir ki (kuvvetli olasılıkla hem Gezi İsyanı hem Fethullahçılar ve hem de Mısır’da Mursi iktidarı ve benzerlerinin akıbeti deneyimiyle de) “ne pahasına olursa olsun iktidarımızı-avantalarımızı ve istikbalimizi koruyacağız.” anlayış ve tutumuyla hareket ediyor olduklarından; hazırlıklarını da tamamen bu stratejiye uyarlı olarak ele almaktalar.

 Yani özetle bütün bu hazırlıklar, esasen ve de tamamen iç savaş odaklıdır!

Dolayısıyla da başta sol-sosyalist ve komünist güçler olmak üzere, toplumun ilerici-demokrat, laik kesimleri ve özel olarak da Kürtler, Aleviler ve kadınlar, her yönüyle çok aleni bir şekilde “göz önünde” olan bu ölümcül-vahim hazırlıklara karşı ses yükseltmekte, yerel ve küresel bazda her platformda etkin bir teşhir faaliyetini başlatmakta, artık daha fazla gecikilmemelidir. 

Bir an önce şu lanet olası “deve kuşu” taklidi, oyalanıcı ve alttan alıcı tutum terk edilmeli. Aksi takdirde, birçok kereler yaşandığı gibi, maalesef ki tarihi tekerrür ettirircesine bir ‘büyük beceri’ ile, benzeri ve aslında çok daha büyük bir vahşeti, toplum olarak yaşamaktan hiçbir ‘sihirli güç’, (buna Alevilerin Xızır’ı, dini bütün saf ‘mümin’lerin Allah’ı da dahil) bizi kurtaramayacaktır.

Dolayısıyla da tamamen bilinçli ve iradi bir şekilde buna karşı hazırlanmayı, kaçınılamaz bir zorunluluk ve sorumluluk olarak ele almak gerekiyor.

Hazırlıklar kapsamında yapılması gerekenlerden biri, yukarıda ifade edilen yoğun bir teşhir faaliyetiyle bu alçakça planı deşifre edip, geniş kamuoyunu zihnen hazırlamak iken; bir diğeri ise “öz savunma” kapsamında, organize olup, ciddi şekilde hazırlanmaktır. Bu özel ve hassas konuda burada elbette teferruatlı bir anlatıma girmek gerekmiyor; ama bunun nasıl olabileceği konusunda hem özel olarak devrimci yapıların ve hem de toplumsal hafızamızda azımsanmayacak bilgi ve deneyim mevcuttur.

 Bunlar, karşı cephenin sahip olduğu yeni savaş teknolojisi ve meskûn mahal savaş konusunda doğrudan ve dolaylı edindiği deneyimleri de hesaba katılarak güncellenmesi ve yeni enstrümanlarla takviye edilmesi halinde; halkın kahredici o örgütlü gücünün kudretine rahatlıkla kavuşturulabilir. 

Bu konuda da elbette ki birilerinin “lokomotif” görevini üstlenmesi gerekiyor; çünkü sosyolajik bir gerçekliğimizdir ki maalesef toplumumuz hâlâ Nazım Hikmet’i önemli oranda haklı çıkaran bir özelliğe sahiptir. Dolayısıyla ve doğallığıyla da bu görev öncelikli olarak ve esasen devrimci sol-sosyalist ve komünist güçlerin omuzlarındadır. Varlık koşulları gereği, bu görev onların zaten asli görevidir de.

 

Tarımda Yarı Feodal İlişkilerin Temel Dayanağı: Küçük Üretim-III

 https://www.yenidemokrasi34.net/tarimda-yari-feodal-iliskilerin-temel-dayanagi-kucuk-uretim-i.html

 https://www.yenidemokrasi34.net/tarimda-yari-feodal-iliskilerin-temel-dayanagi-kucuk-uretim-ii.html

Bununla beraber düşük fiyatlı gıda maddeleriyle rekabet edememeleri gelişmelerini durdurarak aşırı yoksulluğa ve açlığa varan sürekli yoksullaşmaya neden olmaktadır. Bunun sonucu olarak yeni tarım teknikleriyle, üretim araçlarıyla net 1000 kg buğday üreten bir tahıl üreticisinin durumunu şu örnek iyi anlatmaktadır:

 “Bu üretici 50 yıl önce 1000 kg buğdaydan 2001’in 30 dolarına denk düşen bir para kazanıyordu. Aletlerini vb. yenilemek için bunun 400 kg’ını satmak zorundaydı ve ona 4 kişilik bir ailenin mütevazı bir biçimde beslenmesi için 600 kg kalıyordu. Bu 600 kg’ın bir bölümünü ayırıp 100 kg’ını daha etkili yeni aletler edinmek için satabilirdi. 20 yıl önce 1000 kg buğdaydan yalnızca 2002’nin 20 dolarına denk düşen bir para kazanıyordu. 

Aletlerini yenilemek için bunun 400 kg’ını satacaktı ve ona bu kez 4 kişilik bir aileyi beslemek için yetersiz olan 600 kg kalacaktı; bu durumda yeni aletler satın alamayacaktı. Bugün, üretici 1000 kg buğdaydan yalnızca 10 dolar kazanıyor, aletlerini yenilemek için bunun 600 kg’ından fazlasını satmak zorunda ve bu da elbette olanaksız. Çünkü 400 kg buğdayla 4 kişilik aileyi besleyemez. 

Aslında bu fiyata, ne zaten yeterince gülünç olan aletlerini yenileyebilir ne karnını doyurabilir ne de çalışmaya devam edebilir. Yani borçlanma, işsizlik ve düşük ücretlerin egemen olduğu, yetersiz ekipmanlı, yetersiz sanayileşmiş gecekondulara göç etmeye mahkûm edilmiştir.” (age, s.17) Bu örnekten de hareketle geri teknik araçlarla yapılan üretimin yaygınlığının onun üretime egemen olduğu sonucuna varmak için tek kıstas olamayacağını söyleyebiliriz.

 Çünkü bu üretim kendi kendine yeten bir düzeyin ötesine geçme koşullarından daha ileri teknikle, sermaye ile gerçekleştirilen üretim tarafından sürekli uzaklaştırılmaktadır. Dünya Tarım Tarihi kitabının yazarları bu sonuçtan hareketle yeşil devrimi ve çağdaş tarım devrimini daha ileriye götürmeye yönelik kalkınma politikalarının ve daha ucuz gıda temin etmeye yönelik politikalarının açlığa karşı mücadelede neden ters etki yaptığının ve köylüleri neden daha da yoksullaştırdığının anlaşıldığını belirtiyorlar (age, s. 17-18). Sorunun kendisi üretim tekniklerinin, üretici güçlerin daha ileri bir nitelik kazanmasından kaynaklanmıyor, asıl olarak bunlar üzerindeki özel mülkiyetin pekişmesi nedeniyle toplumun büyük çoğunluğunun bunlardan mahrum kalmasıyla daha geri üretim tarzlarına, daha kötü koşullarda yaşamaya mahkûm edilmesinden kaynaklanıyor.

 Bu bakımdan çözüm azınlığın üretim araçları üzerindeki mülkiyetini toplumsallaştırarak toplumları geri üretim tarzlarından kurtarmak olabilir. Yoksa ne geri üretim tarzlarıyla toplum, içinde bulunduğu durumdan kurtulabilir ne de üretim araçları üzerindeki özel mülkiyet sürdükçe modern üretim tarzı toplumsallaşabilir. Emperyalist kapitalizm bunun önündeki belirleyici engeldir. Büyük mülkiyet küçük mülkiyeti giderek daha fazla egemenlik altına alarak, kötürümleştirerek, nitelik bakımından zayıf bırakarak muhafaza ederken küçük mülkiyet onu karşısında ne dayanabilir ne de ona üstün gelebilir; sadece giderek daha sefil koşullarda varlığını sürdürebilir.

 Tarım ve sanayi dahil bütün toplumsal üretimin modernleştirilmesi, küçük üretimin dönüştürülüp toplumsal mülkiyetin egemen kılınmasıyla daha sınırlı toplumsal emek zamanla daha üretken-verimli bir üretim gerçekleştirilecektir. Modern tarımın yaygınlaştırılması bunu daha belirgin hale getirecek, sosyalizm bunu muazzam düzeyde geliştirecek, komünizm bu gelişmeye sınırsız bir içerik kazandıracaktır. Bu nedenle üretim araçlarının mülkiyetinin üretici güçlerin özgür gelişimini sağlayacak toplumsal mülkiyete dönüştürülmesi temel önemdedir.

SÖZLEŞMELİ TARIM MODERN YARICILIKTIR

Küçük aile işletmelerinin “sözleşmeli tarım” uygulamalarıyla şirket çalışanı pozisyonuna getirilerek kendi toprağında kendi üretim araçlarıyla cüzi bir ücret karşılığında üretimde bulunmak zorunda bırakıldığı, bu sistemle mülkiyet ilişkilerinin anlamsızlaştırıldığı, toprak-üretim araçları mülkiyetinden ziyade sözleşme şartlarının belirleyicilik kazandığı belirtilmektedir. (Esrin Balcı, Emperyalist Tekellerin Kıskacında Türkiye’de Tarım, s. 24-25)

Sözleşme şartlarının belirleyici olması tekellerin küçük üretim karşısındaki üstünlüğünden kaynaklanmaktadır. Küçük üretim ve küçük toprak mülkiyeti her zaman büyük toprak mülkiyeti ve tekeller karşısında bu pozisyondadır. Sözleşme buna yasallık kazandıran, bu ilişkiyi onaylayan biçimlerden sadece biridir. Sözleşmeli tarım bir nevi modern yarıcılıkolarak da tanımlanabilir. Kendi toprağında gene kendi üretim araçlarıyla üretim yapması, üretim araçları mülkiyeti kendisine ait olduğu sürece ücretli-emek sermaye ilişkisi gibi değerlendirilemez. 

Tekeller ve onların yerli komprador taşeronları küçük üreticiyi bir nevi yarıcılık ilişkisi içinde sömürerek artı değere yarı feodal tarzda el koymaktadır. Genelde sermaye dahil üretim için gerekli hemen her şey üretici tarafından sağlanmakta ve üretimde bütün sorumluluk gene üreticiye aitken sözleşmede belirlenen şartların yerine getirilmediği her durumda da sorumluluk gene üreticiye yıkılmaktadır. Böylece üretici yarıcılığın gereklerini yerine getirmediğinde sadece daha sefil koşullara sürüklenmekle kalmayıp daha ağır şartlarda borçlanmaya ve toprak dahil üretim araçlarını ipotek ettirmeye, giderek yitirmeye de sürüklenir. Sözleşmeli tarımda üretici esasen toprak başta olmak üzere üretim araçlarının mülkiyetine sahip olduğundan bu mülkiyet, sermaye/tekeller ne kadar zayıf, küçük, önemsiz olursa olsun küçük üretimin varlığını, devamını sağladığı ve sürekli yeniden onu ürettiği için her şeye rağmen hesaba katılmak, dikkate alınmak zorundadır. 

Tekellerin tüccar sermayesi gibi küçük üretim üzerinde belirleyici bir rol oynaması, üretimi belirlemesi mülkiyet ilişkilerinin karakterinde, tarzında değişiklikler yaratması kaçınılmazdır; ama üreticiyi üretim araçlarının mülkiyetinden bağımsız kılmadığı sürece onun niteliğinde köklü bir dönüşüm yapmış olmaz. Aksine onun mevcut tarzı, ilişkileri içinde olabildiğince kendine tabi kılıp üretici güçlerin emeğini sömürür. Artı değere üretim araçlarının dolaysız, tam sahibi olarak değil; en büyük hisseli ortağı gibi en büyük paya yarı feodal ilişki ve üretim tarzı içinde el koyar. Buna modern biçimler kazandırması, modern yöntem, araçlar kullanması biçimsel bir şeydir ve gerçeği görünmez kılmaya hizmet eder. Burada biçimin altında gizlenmiş gerçeği açığa çıkarmak, göstermek özel bir önem kazanır. Küçük üreticiyi bu ilişkiye mecbur eden koşullar üzerinde hangi sınıfların belirleyici olduğu kadar üreticiyi hangi ilişkilere tabi kıldıkları da önemlidir.

TÜRKİYE’DE TOPRAĞIN SERMAYELEŞMESİ RASTLANTISAL, KÜÇÜK MÜLKİYETİ ESASTIR 

“Üretim araçları, ancak ve yalnızca emekçiden ayrıldığı ve emekle bağımsız bir güç olarak karşı karşıya geldiği zaman ve ölçüde sermaye halini alır. Ancak anılan durumda (köylünün toprağını ekip biçtiği durum -bn.) emekçi üretim araçlarının sahibidir, malikidir. Bu nedenle nasıl ki üretici, bu üretim araçları karşısında emekçi değilse, bunlar da emekçi karşısında sermaye değildirler…” (Marks, Artı Değer Teorileri) Türkiye’de bu ikisinin ayrılığı rastlantısal, birliği normal biçimdir ve bu ilişki egemendir ve yaygındır. İçsel ve dışsal nedenler, genel koşullar bu ikisinin mevcut ilişkisini tersine çevirecek nitelikte bir etkide bulunmuş değildir.

 Bu anlamda yüz yıldır anlamlı neredeyse hiçbir değişim gerçekleşmemiştir. Bu emperyalizm komprador burjuvazi ve toprak ağalarıyla beraber bu yapıyı nasıl sürdürdüklerinin de bir göstergesidir. Ne kadar etki ederse etsin bu üretim tarzını, belirleyici bir üretim tarzı olmaktan çıkarmaya, tasfiyeye özel bir yönelim, amaç gösterilmemesi ulusal kapitalizmin egemen hale gelmesini engelleme politikasının yansımasıdır.

Yazar buna rağmen 2000’li yılların başında 10 hektardan az toprağa sahip yoksul ve küçük köylülere ait işletme sayısının toplamın yüzde 85’i olduğunu, sahip oldukları arazinin de toplamın yüzde 42’si olduğunu, bu durumun bugün çok farklı biçimler aldığını, mülkiyet ilişkisinin değiştiğini, uygulanan tarımsal model nedeniyle toprak mülkiyet yapısının zaman içinde öneminin kalmadığı da görülmektedir diyerek aktarıyor. (Esrin Balcı, Emperyalist Tekellerin Kıskacında Türkiye’de Tarım, s. 27) Bunu da TÜİK’in “2000 yılında köylerde 23 milyon 707 bin kişi yaşarken 2019’da 6 milyona gerilediğine” dair verisine dayandırıyor. (age, s. 27) TÜİK verisini esas alan yazar başka bir yerde (age, s. 112)büyükşehir kanunu ile bir gecede köylü nüfusunun 10 milyon azalarak 66 milyona düşürüldüğünü söylüyor. Nasıl oluyor da bir gecede 10 milyon köylü bu vasfını kaybediyor. Bir gecede buna neden olan hangi toplumsal gelişme olmuştur vs. belli değil. Bunun AB ile tarım politikası anlaşmasının sonucu olarak yapıldığı biliniyor. Bu da mevcut yapının, ilişkilerin, üretimin nasıl da emperyalizmin politikalarından beslendiğini ve ona göre biçim, içerik kazandığını gösteriyor. Tarımsal nüfusun ve desteğin belirlenen düzeye çekilmesi politikası gereği tamamen kâğıt üstünde resmi ve biçimsel şekilde köylüler köylü olmaktan, köy köy olmaktan çıkarılıyor. Böyle yapıldığında 10 milyon köylü, köylü olmaktan çıkmış, içinde bulunduğu üretimini, ilişkileri ortadan kaldırmış oluyor. Böyle olmadığı halde, TÜİK’i referans alıp 10 milyon köylüyü yok sayarak toplumsal ilişkiler, mülkiyet ilişkileri değişmiştir dersek bu bizim toplumsal ilişkileri ne kadar yüzeysel kavradığımızı, derinlemesine incelemediğimizi gösterir. Gerçeğin her zaman resmi rakamlardan, üstelik TÜİK gibi her türlü hile ile gerçeği gizleyen kurumların verilerinden çok farklı olduğunu biliyoruz.

Yoksul-küçük köylülere ait işletme toplamın yüzde 85’i iken bugün hangi orandadır? İster 6,6 milyon içinde isterse 16 milyon içinde olsun bu oran kaçtır? Yazar isterse gene TÜİK’i esas alarak işletmelerin büyüklüğüne, niteliğine dair oranları açıklayarak nasıl bir değişim yaşadığını ortaya koyabilir. Mesela TÜİK 2022 yılında KOBİ’lerin oranını yüzde 99,7 olarak açıklamıştır. Tarım alanında da durumun pek farklı olduğu söylenemez. Çünkü bu üretim tarzı egemen ilişkilerin genel karakteri ile ilgilidir. 10 milyon köylü ve yaşadıkları yerlerdeki üretim ilişkileri nasıl değişmiştir? Küçük köylü mülkiyeti büyük mülkiyete mi dönüşmüştür? Topraklar mı genişlemiştir? Üretim araçları daha nitelikli hale mi gelmiştir? Kısaca buralardaki üretim ilişkilerinin, yaşayış biçiminin nitelik olarak önceki düzeyi aşan hangi toplumsal değişimler yaşanmıştır? “Yazar mülkiyet ilişkileri değişmiştir” derken sorunlu-şaibeli nüfus değişim oranlarından başka bir kanıt göstermeye ihtiyaç duymuyor. Bu değişimin hangi toplumsal gelişmelerin sonucu olduğunu ortaya koymuyor. Küçük-yoksul köylülerin işletmelerinin genel içindeki oranının yüzde 85’ten kaça gerilediğini açıklamıyor.

Uygulanan tarımsal model nedeniyle zaman içinde toprak mülkiyet yapısının öneminin kalmayacağı görüşü de aynı yüzeysellikte, sübjektif bir yorum içeriyor. Bu mülkiyet yapısının emperyalizm karşısında büyük dezavantajlara sahip olması onun dönüşümü için tek başına yeterli bir kriter, neden değildir. Emperyalizmin politikalarının kaçınılmaz olarak kendiliğinden belli değişimlere neden olmak dışında mevcut yapıyı dönüştürmek üzere özel bir amaç içermediği, aksine bizzat bu yapıyı kendisinin temel dayanaklarından birine dönüştürdüğü/dönüştüreceği yüzyıllık emperyalizm deneyimiyle artık bilinmez, tartışılır, kuşku götürür olmamalıdır. Dolayısıyla emperyalist politikaların mülkiyet ilişkilerini, toprak mülkiyetini köklü değişikliklere uğratmak gibi ne ilerici bir niteliği ne de böyle bir amacı bulunmaktadır. Toprak mülkiyeti esasen küçük mülkiyet özelliği nedeniyle emperyalizm karşısında zaten önemsizdir! Onun emperyalist üretimin düzeyiyle, egemenliğiyle kıyaslanabilir bir durumu bulunmuyor; ama bu mülkiyet yapısı varlığını korudukça, dahası bir ülkedeki egemen üretim biçimi olmayı, o ilişkileri belirlemeyi sürdürdükçe o ülkedeki üretim ilişkilerinin niteliğine dair temel bir olgu olmaya devam edecektir. Mesele onun emperyalizmle boy ölçülemez bir mülkiyet yapısına sahip olması değil -ki bu bakımdan sadece küçük toprak mülkiyeti değil bütün özel mülkiyet biçimleri onunla boy ölçüşemezdir- her şeye rağmen bu mülkiyet ilişkisinin toplumsal üretim üzerinde, içinde önemli, belirleyici bir yer tutuyor olması, on milyonlarca insanın yaşamının, ilişkilerinin buna bağlı olarak üretilmesi, sürdürülmesidir. Yoksa Hindistan’daki neredeyse 1 milyar küçük-yoksul köylünün, tüm Dünya’daki milyarlarca köylünün de emperyalist tekeller karşısında ne hükmü var ki? Ya da herhangi bir yarı sömürge ulus devletin, örneğin TC’nin emperyalizm karşısında ne hükmü olabilir ki? Hem yazarımıza göre küçük aile üreticiliği tekellere üstün daha verimli bir üretim tarzı olduğundan 5-10 emperyalist tekelin 6 milyon, dünyada ise milyarlarca köylü karşısında ne hükmü olabilir? Öyle ise zamanla bu tekeller küçük aile üreticiliği karşısında tutunamayacaktır değil mi? Tutunamayacakken bunca kaygı neden?

devam edecek…

https://www.yenidemokrasi34.net/tarimda-yari-feodal-iliskilerin-temel-dayanagi-kucuk-uretim-iii.html?fbclid=IwY2xjawFcJTtleHRuA2FlbQIxMAABHe5SmlaUvfnyBvbZrb8F3uJZDWdBnx-sWgIWtMmBnw34wdMu0h3zhNudHA_aem_a1waMG2roFRHpGJAMMr36g

Maoizm İçin Mao’nun Felsefi Katkıları Olmazsa Olmazdır

Maoizm İçin Mao’nun Felsefi Katkıları Olmazsa Olmazdır

https://www.partizanmlm31.net/maoizm-icin-maonun-felsefi-katkilari-olmazsa-olmazdir.html

 İlkel komünal toplumdan komünist topluma doğru olan evreleri konu etmediğini söyleyelim. Marks kapitalist özel mülkiyetin belirmesi olarak ilk “mülksüzleştirme”den bahseder ve kapitalizmin gelişmesinin sonunda bu “yadsıma”nın yadsınacağını açıklar… Yani kapitalistin mülksüzleştirilmesi olarak yadsımanın ilk yadsıması burada ilkel komünal toplum, bu anlamda “mülkiyetin olmadığı” ya da “ortaklaşa mülkiyetin olduğu” toplum değil, bireyin emeğine dayanan “küçük mülkiyet”tir. 

Marks bu sürecin tarihsel zorunluluğunu önce gerçekleşen haliyle (“mülksüzleştirenler”) sonra gerçekleşecek haliyle (“mülksüzleştirilecekler”), maddi verilerle açıkladıktan sonra Hegel’in “yadsımanın yadsınması” tanımını ulaştığı sonuca konu eder. Mülksüzleştirenlerin mülksüzleştirilmesi olarak somutlaştırılan yadsımanın yadsınması kategorisinin burada nasıl ve ne derecede savunulduğu ayrı bir konu; ancak Marks’ın bunu ilkel komünal toplumdan komünist topluma doğru bir “yadsımanın yadsınması” olarak örneklendirmediği çok açık. 

Bu bile MAE’nin Mao için iddia ettiği “komünizmi es geçtiği için yadsımanın yadsınmasını kavramadığı” tespitinin uygun, olabilir, bir gerçekliğe dayanan tespit olmadığını gösterir. Mao’nun ne komünist toplumu es geçtiği, ihmal ettiği doğrudur ne de mülksüzleştirenlerin mülksüzleştirilmesi olarak komünizmin ilkel komünal toplumun yadsımanın yadsıması olduğu!

Anti-Dühring’te Engels’in açıkladığı ve yadsımanın yadsınmasına örnek verilen Marks alıntısını ele almak tartışmamızı aydınlatacaktır.

Marks şöyle diyor: “… Şimdi mülksüzleşen, bağımsız iktisadi varlığı son bulan kimse, artık kendi başına ve kendisi için çalışan işçi değil, birçok işçiyi sömürmekte olan kapitalisttir.”[8]

“Kendi başına ve kendisi için çalışan işçi” kimdir? Bu “işçi” mülksüzleştirilmede ilk aşamada yer alan kimsedir. Bu işçinin gelişmesi emeğinin koşullarının özel olabilmesiyle, ektiği toprağın sahibi olmasıyla, iş aletlerinin sahibi bir zanaatçı olması sayesinde olanaklı olmuştur.

“Kuşkusuz, bu üretim tarzı kölelik, serflik ve diğer bağımlılık ilişkilerinin söz konusu olduğu durumlarda da mevcuttur. Ne var ki bunun açılıp gelişmesi, bütün enerjisiyle harekete geçmesi, uygun klasik biçimine ulaşması ancak işçinin kendisi tarafından harekete geçirilen emek koşullarının özgün özel sahibi, ektiği toprağın sahibi köylü, kendileriyle bir virtüöz gibi iş gördüğü aletlerin sahibi zanaatçı olması halinde mümkündür.”[9]

Sonuçta, mülksüzleştirilecek olan kapitalistin gelişimi sürecinde değindiği bu özellik Marks’ın tarihe, daha başka söylersek “toplumların gelişmesi”ne yaklaşımının nasıl olduğunu anlamamıza yardımcı olmaktadır. Marks ilkel komünal toplumdaki bireylerin bir özelliğinden, bu toplumdaki bir genel-ortak özellikten hareketle “yadsımanın yadsınması” yasasının gerçekleşeceğini söylemiyor; o, kapitalistin tarih öncesini (kapitalistin oluş öncesini) ve tarihini açıklayarak “yadsımanın yadsınması”ndan söz ediyor. Bu yasayı ilgili bölümde kullanırken Marks ilkel komünal toplum veya mülkiyetsiz insanlardan bahsetmiyor; dolayısıyla ilkel komünal toplumdan başlayan ve tamamlanmak üzere “gerçekleşmekte” olan bir daire de konu edilmiyor. Bu anlamda insanlık tarihi 3 evreden oluşan bir yadsımanın yadsınması olarak anlatılmıyor burada. Marks “işçinin kendi üretim araçları üzerindeki özel mülkiyeti”nden hareketle kapitalist üretim tarzının oluşumunu ortaya çıkardıktan sonra bu üretim tarzının da mülksüzleştirilme ile sonlanacağını öngörüyor. O, bu öngörüsünü “ancak ekonomik ve tarihsel tanıtlamasını bitirdikten sonra”[10] “yadsımanın yadsınması” yasasıyla vurguluyor. Özel olarak ifade edersek “Marks sürecin tarihsel zorunluluğunu bu niteleme ile tanıtlamaya çalışmaz, bunu düşünmez bile. Tersine, gerçekte sürecin kısmen nasıl gerçekleştiğini, kısmen de mutfak olarak nasıl gerçekleşeceğini “tarih” aracıyla tanıtladıktan sonradır ki Marks bu süreci ayrıca belirli bir diyalektik yasaya göre gerçekleşen bir süreç olarak nitelendirir.”[11]

Yadsınan “kendi üretim araçları üzerindeki özel mülkiyetiyle işçi”dir, küçük işletme sahibidir; yadsıyan ise kapitalisttir ve yadsıyan yadsınacaktır! İşte anlatılan budur. Burada ilkel komünal toplum, yani mülkiyetin olmadığı bir toplum ya da ortaklaşa mülkiyet konu edilmiyor. Dolayısıyla ilkel komünal toplumdan komünist topluma doğru bir daire hareketi de gösterilmemiştir. Bu tür bir anlatımı Engels’te görüyoruz fakat! Engels de ilkel aşamayı aşan toplumlardaki “ortak mülkiyeti” temel alarak başlar bu süreci anlatmaya; bu anlatımda da ilkel komünal toplumun bireyi veya bu toplumun bir genel-ortak özelliği temel alınmıyor. Toprağın ortak mülkiyeti ile başlayan “uygar halklar” tarımın gelişmesine uygun olarak özel mülkiyete doğru gelişirler…[12] Tartışmamızın seyrini bozmamak adına biz Marks’ın ele aldığı biçime dönelim.

Marks, kapitalist üretim tarzının gelişmesi için toprak mülkiyetinin parçalanmış ve diğer üretim araçlarının da dağılmış olması gerektiğini belirtir ve kapitalizm öncesi üretim için “Bu üretim tarzı üretim araçlarının yoğunlaşmasını olduğu kadar el birliğini, yani aynı üretim süreci içindeki iş bölümünü, doğa güçlerinin toplum tarafından kontrol altına alınmasını ve bunlardan üretken amaçlarla yararlanılmasını ve toplumsal üretici güçlerin serbest gelişmesini de dışlar. 

Bu üretim tarzı ancak üretimin ve toplumun dar doğal sınırları içinde var olabilir.” der ve “Bu üretim tarzı belli bir gelişme düzeyine ulaştığında, kendini yok edecek maddi araçları doğurur. (…) Bu düzenin yok edilmesi gerekir ve yok edilir. Eski düzenin yok olması, bireylere ait ve dağınık üretim araçlarının toplumsal olarak yoğunlaşmış üretim araçları haline gelmesi ve dolayısıyla çok sayıda cüce mülkiyetin az sayıda dev mülkiyet halinde bir araya gelmesi, büyük halk kitlelerinin topraklarından, geçim araçlarından ve emek aletlerinden yoksun kalarak mülksüzleşmesi halk kitlesinin maruz kaldığı bu korkunç ve zorlu mülksüzleşme(nin) sermayenin tarih öncesini oluştur”duğunu[13] belirterek bize “yadsınanın” küçük işletmeler/küçük mülk sahipliği olduğunu, yadsıyanın da sermaye olduğunu açıkça gösterir.

 Peki, burada yadsınanın yok edilmesi gerektiği ve yok edildiği vurgusunun anlamı nedir? Marks bir dönüşüm zorunluluğunu gösterir ve bu dönüşümün toplumsal üretimi, emeğin daha geniş ölçüde toplumsallaşmasını, toprağın ve diğer üretim araçlarının ortak biçimde kullanılmasını, böylece özel mülk sahiplerinin daha geniş ölçüde mülksüzleşmesini içerdiğini anlatır. “Yadsımanın yadsınması” olarak tanımlanan süreçte yadsınanın bir sonraki süreç bakımından olumlama olduğunu anlarız buradan. Küçük mülk sahipliğinin mülksüzleştirme ile yadsınması kapitalist üretim tarzı yönünde bir gelişmedir, dolayısıyla aynı zamanda bir olumlamadır. Hiçbir yadsıma sadece yadsıma değildir, aynı zamanda olumlamadır her yadsıma. 

Diyalektiğin özü ve her somut durum için açıklanması gereken özelliği budur. Marks, kapitalist üretim tarzının oluşunu ve gelişimini açıklarken bunu gerçekleştirmiş oluyordu. Marks’ın yadsımanın yadsımasını açıklama niyetinde olduğunu kimse söyleyemez, onun niyeti başından itibaren kapitalizmi çözümlemektir. Tartıştığımız bölümde ise denk geldiği için, tarihsel çözümlemesinin sonucunu vurgulamak için “yadsımanın yadsınması”ndan yararlanıyor. Bu anlatımda veya çözümlemede hiç de MAE’nin ya da MKP muhasebesinin kavradığı “insanlık evrimi”nden söz edilmiyor!

Marks “Şimdi mülksüzleşen (…) birçok işçiyi sömürmekte olan kapitalisttir.” dedikten sonra da bu mülksüzleşmenin nasıl olduğunu ve tamamlanacağını açıklar; gene aynı olumlamayı anlatır burada da:

“Bu mülksüzleşme, kapitalist üretimin özünde yatan yasaların işlemesiyle, sermayenin merkezileşmesiyle gerçekleşir. Her bir kapitalist birçok kapitalistin başını yer. Bu merkezileşme ya da az sayıda kapitalistin çok sayıda kapitalisti mülksüzleştirmesi ile birlikte emek sürecinin el birliğine dayanan biçimi, bilimin bilinçli kullanımı, toprağın planlı sömürüsü, emek araçlarının yalnızca birlikte kullanılabilen emek araçlarına dönüşümü, bütün üretim araçlarında, birleşik, toplumsal emeğin üretim araçları olarak kullanılmaları yoluyla tasarruf sağlanması, bütün ulusların dünya piyasası ağına sokulması ve böylece kapitalist rejimin uluslararası bir nitelik kazanması, giderek büyüyen ölçeklerde gelişir. 

Bu dönüşüm sürecinin avantajlarından yararlanan ve bunları, tekelleri altında tutan büyük sermaye babalarının sayıları durmadan azalırken sefalet, baskı, kölelik, soysuzlaşma, sömürü alabildiğine artar; ama aynı zamanda sayıca gittikçe artan bir sınıfın, kapitalist üretim sürecinin bizzat kendi mekanizması ile eğitilen, birleşen, örgütlenen işçi sınıfının öfkesi de artar. Sermaye tekeli, kendisiyle birlikte ve kendisinin hükmü altında gelişen üretim tarzının ayak bağı olur. Üretim araçlarının merkezileşmesi ve emeğin toplumsallaşması, sonunda bunların kapitalist kabuklarıyla uyuşamadıkları bir noktaya ulaşır. Kabuk parçalanır. Kapitalist özel mülkiyetinin saati çalmıştır. Mülksüzleştirenler mülksüzleştirilir.

“Kapitalist üretim tarzının ürünü olan kapitalist mülk edinme tarzı ve dolayısıyla kapitalist özel mülkiyet, bireyin kendi emeğine dayalı özel mülkiyetin ilk olumsuzlanmasıdır. Ne var ki kapitalist üretim, bir doğa yasasının şaşmaz zorunluluğu ile kendi olumsuzlamasını doğurur. Bu olumsuzlamanın olumsuzlanmasıdır. Bu, özel mülkiyeti yeniden getirmeyi, ama kapitalist dönemde edinilmiş şeyler olan el birliği ile toprağın ve emek harcanarak üretilmiş üretim araçlarının ortak mülkiyetine dayanan bireysel mülkiyeti getirir.

“Bireylerin kendi emeklerine dayanan dağınık özel mülkiyetin kapitalist mülkiyete dönüşmesi, doğal olarak şimdiden toplumsallaşmış üretime dayanan kapitalist özel mülkiyetin toplumsal özel mülkiyete dönüşmesinden, karşılaştırılamayacak ölçüde daha fazla zaman alan, daha sert ve zorlu bir süreçtir. Birinci durumda halk kitlesinin az sayıda gaspçı tarafından mülksüzleştirilmesi, ikinci durumda az sayıda gaspçının halk kitleleri tarafından mülksüzleştirilmesi söz konusudur.”[14]

Alıntıyı uzun tuttuk. Çünkü bu alıntı Marks’ın “mülksüzleştirenlerin mülksüzleştirilmesi” olarak “yadsımanın yadsınması”nı somut hangi durumlardan hareketle kullandığını net biçimde görmemizi sağlıyor. Marks’ın ve Engels’in de bu durumları “yadsımanın yadsınması” olarak tanımlamaları bir tarafa bahsettikleri durumların “ilkel komünal toplum-sınıflı toplumlar-komünizm” üçlemesinden tamamen uzak/farklı olduğu açık değil midir? O halde Marks’tan hareketle açıklanacaksa yadsımanın yadsınması onu konu ettiği, somutlaştırdığı durumlar üzerinde durulmalıdır; kendimizin, özgülde MAE’nin ve MKP muhasebesinin uydurduğu durumlar üzerinde değil!

Marks kendi olumsuzlanmasını doğuran ilk olumsuzlamanın bireyin kendi emeğine dayanan özel mülkiyeti olduğunu açıklayıp bu durumun tanımını yaptıktan sonra bunun “olumsuzlamanın olumsuzlanması” olduğunu ve bunun da “şimdiden fiilen toplumsallaşmış üretime dayanan kapitalist özel mülkiyetin” halk kitlesi tarafından gerçekleştirilecek mülksüzleştirmeyle sonuçlanacağını belirtiyor. Çok açık olarak ilk yadsımanın kapitalist özel mülkiyeti olumsuzlama dinamiğini de beraberinde var ettiğini, geliştirdiğini okuyoruz. 

Mao’nun tanımında bu dinamik belirtiliyor, vurgulanıyor. “Yadsımanın yadsınması yoktur.” dediğinde Mao süreçlerin “basit bir kendi hareketi” olarak var olmadığını, mülkiyetçiliğin kaldırılmasıyla sonuçlanacak bir toplum tarihi kavrayışının eksik olacağını, ilkel komünal toplumda “insan bilinci”nin bu ilk aşamasında içerili mülkiyetsizliğin “kendi döngüsü”nü tamamlayarak yeniden ve zenginleşmiş olarak/dolmuş olarak gerçekleşeceği görüşünün dogmatizme götürdüğünü savunmuş oluyordu. Aksine her üretim tarzında karmaşık bütünler döngüler, hareketler oluşturarak ve her bir çelişmenin diğerleriyle bağlantılı halde ilerlemesiyle gerçekleşiyor. 

Bu nedenle Mao köleci düzenin feodal düzene, feodal düzenin kapitalist düzene ve kapitalist düzenin de sosyalist düzene “olumsuzlamanın olumsuzlanması” olarak gelmediğini, olumsuzlama-olumlama-olumsuzlama halinde geldiğini ifade ediyor. Marks’ın alıntıladığımız bölümdeki “durumlar”a ilişkin yorumları da bu ifadeye büsbütün uymaktadır. Mao aynı yorumu komünizm için de yapıyor, bu gelişimin komünizm içinde de süreceğinden emin olduğunu söylüyor. 

“Es geçtiği” iddia edilen komünist toplum hakkında söyledikleri Mao’nun, bu iddianın sahiplerini düşündürtecek cinstendir!.. Biz ek olarak şunu söyleyebiliriz: İlkel komünal toplumun “basit” görünen oluş ve gelişimi kesinlikle karmaşık ilişkilerden, çelişkilerden meydana gelmiş olmalıdır. Henry Morgan’dan bu yana açığa çıkarılan bulgular bu dönemin de kendi içinde basitten karmaşığa ve çeşitli biçimlerde gerçekleştiğini göstermektedir…

MAE’nin MKP muhasebesinden hareketle savunduğu tablonun Marks’ın konu ettiği olumsuzlamanın olumsuzlanmasıyla ilgili olmadığı açıktır ve Mao’nun da bu tabloda herhangi bir şeyi es geçmediği ortadadır. Aksine Mao; Marks’ın açıklamalarıyla, tarihsel alerjisiyle uyumlu olarak belli bir toplum düzenindeki mülkiyet biçiminin gelişiminin olumsuzlama, olumlama, olumsuzlama halinde olduğunu savunmuştur. Marks bize belli bir üretim tarzının, dâhil olduğu toplum düzeni içindeki hareketini anlatmıştır; Mao bu hareketin karşıtların birliği olarak olumlama-olumsuzlama-olumlama-olumsuzlama olarak gerçekleşmekte olduğunu savunmuştur. 

Bununla beraber Hegelci “yadsımanın yadsınması”nın olmadığını, toplumların ilkel komünal toplumdaki özlerini ileriki bir zamanda, gelişmiş olarak yeniden yakalayacağı düşüncesinin gerçeklere uymadığını, toplumlardaki karşıtların birliğinin hep olacağını, komünist toplumun da karşıtların birliği olarak var olacağını söylemiştir.

Engels de tarihte yadsımanın yadsınmasını toprağın ortaklaşa mülkiyeti ile başlatıyor. Uygar halkların işe toprağın ortak mülkiyeti ile başladığını ve zamanla bu mülkiyet biçiminin üretim için engel durumuna geldiğini, dolayısıyla ortadan kaldırılması koşullarının gelişmesi sonucunda yadsındığını açıklıyor: Toprağın ortaklaşa mülkiyeti özel mülkiyete doğru yadsınır ve özel mülkiyet de tarımın gelişmesinin belli bir aşamasında üretimin önünde engel olması nedeniyle yadsınmak zorundadır. 

Bu yadsınma kuşkusuz ilkel ortak mülkiyetin canlandırılması olarak değil, modern bulgu ve buluşlarla gelişmiş bir ortaklaşa üretimi sağlayan mülkiyet biçiminde olacaktır… Bu anlatımda temel olarak izlenmesi gereken veya izlenebilir olan şey toplumsal üretimdir. Üretim her yeni toplum düzeninde toplumsal düzey bakımından ilerlemektedir; bununla beraber her toplum düzeninde üretim tarzı, dolayısıyla üretim-çalışma-emek-ürün-üretim ilişkileri-üretim araçları-sınıflar vs. özgündür; ancak bütün içinde kavranabilirdir. Bunların hiçbiri geçmişten geleceğe doğru bir çember üzerinde gelişmezler!

Tarihe uygulanan “yadsımanın yadsınması” Engels’in sadece diyalektik değişimi göstermesine yarıyor. Yasa değişimi gösteriyor, daha doğrusu vurguluyor; ama bize hiçbir analiz sunmuyor; yasanın analiz gerektiren bir açılımı bulunmuyor! “Uygar halkların ortak toprak mülkiyetiyle işe başlaması” çok genel bir ifadedir ve bu mülkiyetin konu edilmesi, “özel mülkiyetin olmaması” olarak yorumlanabilir mi? Yorumlanamaz, çünkü toplumsal üretimin başlaması ne derecede karmaşık ve çeşitliyse özel mülkiyetin aldığı biçimler de buna uygun olarak vardır ve çeşitlidir… 

Mao’nun yadsıma-olumlama-yadsıma olarak tanımladığı hareket biçimi tarihsel gelişmenin iç içe, karmaşık, kendinde başkasını her an için var eden yapısına uygundur. Engels’in amacı “yadsımanın yadsınması”nı savunmaktan çok burada Dühring’in diyalektiğe saldırısına yanıt vermek, onu boşa düşürmektir. Dühring tarihte etkin olan karşıt hareketlerin neden olduğu değişimi konu etmeyi “idealizm”e yaslanmak diyerek mahkûm ediyor, daha doğrusu reddediyor. Engels de bu ahmaklığı gösteriyor! 

Bu nedenle “basit” anlatımı tercih ediyor ve örnekler üzerinden bu ahmaklığı açıklıyor. Ekin, matematik, felsefe örnekleri hep basittir; analiz içermemektedir. Bu “basit” açıklamaları temel almak, bu tek çizgide gelişim modelini uygulamak toplumsal evrimde bizi “aynı biçimler”i aramaya, dolayısıyla subjektivizme yönlendirir. Bugün toplumlar tarihindeki toplum biçimlerinin basit bir düz çizgi izlemediğini, analizin öneminin büyük olduğunu çok daha iyi biliyoruz. Lenin’de somutlaşan proleter devrim anlayışının zenginleşen içeriği ve emperyalizm analizine bağlı dünya ekonomisi analizi bu bakımdan çarpıcı örneklerdir… Engels’in Dühring’in ahmaklığına saldırısındaki yöntemi o tartışma içinde anlaşılırdır; ama konuların kavranması için bu yöntem kullanıldığında dogmatizme götürür, götürmüştür de…

Lenin, Felsefe Defterleri’nde Engels’in bu “örnekleme” açıklamalarından söz ederken tam da “karşıtların birliği ve mücadelesi” olarak diyalektiğin anlaşılmamasına değinir. “Genellikle (Örneğin Plehanov’da) diyalektiğin bu yanına yeterince dikkat edilmemiştir: Karşıtların Özdeşliği bilginin yasası (ve nesnel dünyanın yasası) olarak değil de bir örnekler toplamı olarak alınıyor. [‘örneğin tohum’; ‘örneğin ilkel komünizm’ Engels’te de böyle. Ama elbette ki ‘vulgarizasyon’ amacıyla böyle bu…]”[15]

Engels söz konusu açıklamada sadece örnekler veriyor, herhangi bir toplum biçimi hakkında ve mülkiyet biçimine dair bilgilendirme yapmıyor. Çünkü ilgili tartışma herhangi bir mülkiyet  biçimi hakkında değil. Tartışma Dühring’in Marks’ın “yadsımanın yadsınması”na dayanarak “geçmişten geleceği doğurtur”ken “bu kez toprak ve iş araçlarının ortaklaşa sahipliğine dayanan daha yüksek bir biçim altında”ki bireysel mülkiyeti toplumsal mülkiyet olarak tanımlamasına eleştiri üzerinedir. 

“Yadsımanın yadsınması” ile tanımlanan toplumsal mülkiyetin yine “bireysel mülkiyet” olduğuna dikkat çeken Dühring “Hegelci martavallara inanarak aklı başında bir adam için toprağın ve sermayenin ortaklaşa kullanılması zorunluluğuna kandırılması güç olacaktır.” diyor! 

Engels de Marks’ın yadsımanın yadsınmasına dayanan bir analiz yapmadığını gösterdikten sonra ve ayrıca erişilecek bireysel mülkiyetin “toprağın ve emek tarafından üretilmiş üretim araçlarının toplumsal mülkiyet TEMELİ ÜZERİNDE yeniden kurulması olduğunu ve bunun toplumsal mülkiyetin toprağı ve öteki üretim araçlarını ve bireysel mülkiyetin de ürünlerini yani tüketim nesnelerini kapsamına aldığını açıkladıktan sonra “Ve şimdi okuyucuya soruyorum.” diyerek Marks’ın ne yaptığını anlatıyor:

 “Diyalektik karışıklığın zorlamaları ve entelektüel bezekler nerede, sonunda her şeyin bir şey olduğu sonucunu veren fikirler karışım ve karikatürü nerede, inanç sahipleri için diyalektik mucizeler nerede, Marks’ın Dühring’e göre onlar olmaksızın açıklamasını yapma başarısını gösteremeyeceği Hegelci Logos öğretisinin diyalektik gizleme merakları ve zorlamaları nerede? 

Marks, yalnızca tarih aracıyla tanıtlar ve burada kısaca şu olguları özetler: Vaktiyle küçük işletme kendi evrimi ile kendi yok oluşunu, yani küçük mülk sahiplerinin mülksüzleştirilmesinin koşullarını nasıl zorunlu olarak yarattıysa, bugün de kapitalist üretim biçimi, kendisini yıkıma uğratacak maddesel koşulları tıpkı öyle yaratmıştır. Süreç, tarihsel bir süreçtir ve eğer aynı zamanda diyalektik ise bu, bay Dühring için ne denli can sıkıcı olursa olsun Marks’ın suçu değildir.”[16]

“Yadsımanın yadsınması”nın Marks’ın tanıtlama aracı olmadığı çok açıktır; o sadece tarih aracıyla elde ettiği sonucu “yadsımanın yadsınması”yla gösterir, açığa çıkardığı şeye onu kullanarak işaret eder. Hepsi bu! Engels Anti-Dühring’te bunu bize anlaşılır biçimde anlatıyor. Bu nedenle buradaki tartışmanın “yadsımanın yadsınması”nın teorik açılımını, bu anlamda savunmasını içerdiğini düşünmek veya varsaymak için bir nedenimiz yok. 

Elbette “yadsımanın yadsınması” burada diyalektik olarak tanımlanmıştır, diyalektiğin bir kategorisi olarak açıklanmıştır; ne var ki bunun şeylerdeki bilginin açığa çıkarılması, bir bilgi teorisi olarak açıklanmadığı ortada. Lenin’in dikkat çektiği gibi Engels “bir örnekler toplamı olarak (…) Ama elbette ki ‘vulgarizasyon’ amacıyla böyle” koyuyor sorunu; Dühring’in diyalektiğe ve Marks’ın yöntemine yönelik akıl almaz derecedeki çarpıtmalarına basit bir biçimde “anlaşılır” bir yanıt veriyor…

 Dolayısıyla burada yadsımanın yadsınmasına dair bir teorik açılım bulunmuyor ve üstelik Marks’ın bilgi teorisi, analiz ve sentez yöntemi de “diyalektik olmak”la beraber yadsımanın yadsınması amacıyla pratikleşmiyor; ne onda ne Engels’te yadsımanın yadsınması bilgi edinme yöntemi olarak kullanılmış; bir tanıtlama işlevi görmüştür. Oysa aslolan budur. Dühring’in Marks’a yönelik suçlamasındaki temel argüman Hegel’in diyalektiğinin kullanılmasıdır. Bu diyalektiği Marks’ın analizlerini ve sentezlerini irdelediğimizde kavrayabiliriz ve buralardaki yöntem “birin ikiye bölünmesi” ve bütün diğer şeylerin bununla bağını çözümleyerek bütün hakkındaki en derin, geniş bilgiye ulaşmak biçimindedir. Bu çözümlemede hem yadsıma hem olumlama aynı anda ortaya çıkarılır…

“Karşıtların özdeşliği (…) doğanın ve zihnin ve toplumun da bütün fenomen ve süreçlerindeki çelişkinin, birbirlerini karşılıklı olarak dıştalayan, karşıt yönsemelerin varlığının kabul edilişidir. (Keşfedilişidir) Evrenin bütün süreçlerini özdevinimleri içinde, kendiliğinden gelişimleri içinde, canlı hayatları içinde bilebilmenin koşulu bu süreçleri karşıtların birliği olarak tanımaktır.”[17]

Lenin’in burada sözünü ettiği bilgi teorisi “birin ikiye bölünmesi”nden başka bir şey değildir. Bir şeyi keşfedebilmenin koşulu o şeyi karşıtların birliği olarak tanımak ve o şeyin karşıt yönlerinin neden olduğu hareketi incelemektir.

Lenin; Marks’ın burjuva toplumunu, yani kapitalist toplumu diyalektik olarak incelediğini açıklarken de bu inceleme yönteminden söz eder: “Kapital’de Marks, burjuva toplumunu en basit, en alışılmış, en kitle halinde yaygın, en sıradan ve milyonlarca kez rastlanan bağıntısını; mal mücadelesini çözümler ilkin. Ve çözümleme ortaya koyar ki çağdaş toplumun BÜTÜN çelişkileri (bütün çelişkilerin tohumları) bu ilk fenomenin içinde (burjuva toplumunun bu ‘hücre’sinde) bulunmaktadır. Açıklama daha sonra bu çelişkilerin ve bu toplumun başlangıcından sonuna kadar, çeşitli parçalarının toplamı içinde gelişimini (ve büyümesini ve hareketini) gösterir.”[18]

Marks’ın diyalektiği nasıl kavradığını, uyguladığını çok net, açık özetleyen bir paragraftır bu: en basit, yaygın, alışılmış vs. olandan başlayarak hareket, gelişme, yani süreç incelemesi. Burada en yaygın vs. olanın ikiye bölünüp çözümlenmesinden söz ediliyor ilkin ve tüm sürecin bu çözümlemenin devamı olarak, kurulu binlerce bağ izlenerek incelenmesi; geçmiş ve gelecekle olan ilişkiler bunun devamında hiç kuşkusuz kendiliğinden/doğallık içinde gündeme gelmekte ve çözümlenmektedir. 

Hiçbir şey geçmişiyle, geçmişteki haliyle incelenmeye başlanmıyor; önce bugünü ortaya çıkarılıp buradan başlayan bir inceleme gerçekleşiyor. Burada yadsımanın yadsınması olarak bir inceleme söz konusu değil. Mao’nun felsefeye katkısı bu TEMEL noktayı kesin biçimde ortaya koymasıdır. Mao görünümden öze ve açığa çıkarılan özden genele doğru giden bir yöntemin temel olduğunu; bunun da karşıtların birliğine dayanan felsefi bakış açısından geldiğinden vurgular; bu yöntemde yadsıma ve olumlama iç içe süreçler ve aynı anda ortaya çıkan gelişmeler olarak konu edilir. Kapital’in Mantık’ı da böyledir.

MAE “Oysa yadsımanın yadsınması maddenin değişim sürecinin bir aşamasında dönüp dolaşarak ilk konumunun üzerine geldiğinde yaptığı büyük sıçramanın adıdır.” diyor. Marks’ın kapitalizmi buna göre incelemediği açık olmalıdır. Çünkü Marks kapitalizmi en yaygın, en basit, en görünür olan bağıntısı ile meta ile incelemeye başlar. Buradan başlayan incelemesinin sonucunda bu toplum biçiminin, kendi yok oluşunu içerdiğini ortaya çıkarıp “yadsıyanın yadsınacağı”nı söyler. Bu nedenle “yadsımanın yadsınması” bir yöntem değildir ve olamaz da. 

Bununla beraber Marks kapitalizmin kendi yok oluşunu içermesini ilkel komünal toplumdan itibaren var olan bir öz ile de açıklamaz; aksine kapitalistin “mülksüzleştirme” ile başlayan serüveninden öncesine gitmez Marks. “Mülksüzleştirme” saldırısını kapitalist üretim tarzının tarih öncesi olarak tanımlar ve bu süreci kapitalist meta üretiminin bağıntısı olarak ele alır. Dolayısıyla yadsıma ilkel komünal toplumun yadsıması değildir burada. Ve sonuçta, yadsıma ile beliren kapitalist mülkiyet biçimi, yani kapitalist özel mülkiyet kendinde sosyalizm için bir olumlama olan toplumsal üretimin yok edici özelliğini taşıyarak gelişir. Bu gelişme, söz konusu olumlamanın yadsıyanın yadsınacağı anı besler. Bütün süreç yadsıma-olumlama-yadsıma olarak ilerler. Kapitalizmin incelenmesinden sonra “yadsımanın yadsınması” “nihai nokta”yı betimlemek üzere kullanılır.

Marks’ın “Mülksüzleştirenler mülksüzleştirilir.” sözünü “Mülksüzleştirenler neden oldukları toplumsal üretimin gelişiminin sonucunda mülksüzleştirilirler.” olarak açıklayabiliriz. Elbette Marks’ın sözü “zaten” bu içeriktedir, ne var ki “yadsımanın yadsınma” olarak tanımlanması sözü edilen süreçteki olumlamayı ve ancak bu olumlamayla olanaklı olan sonucu kavramamıza engel olabiliyor.

Evet yadsımanın yadsınması maddenin kendindeki çelişkiyi ve bu çelişkiden kaynaklanan kendi yok oluşunu/dönüşümünü belirtir, bu nedenle diyalektik bir derinlik içerir. Ne var ki bu derinlik kavramak ve dönüştürmek için yeterli değildir. Bize “olumlama”yı gösteren bir tanım da gerekiyor, örnek anlatımda bunun karşılığı kapitalist özel mülkiyete dayanan toplumsal üretimdir…

Mao her şeyin kendindeki çelişkiyi, şeyi çevreleyen, içeren tüm diğer şeylerle bağlı olarak değerlendirmek gerektiğine dikkat çeker; Marks’ın yaptığı budur. Kaçınılmaz/zorunlu değişimi, sıçramaları bu bağlarla ilişkilendirir. Bu nedenle “Yadsımanın yadsınması diye bir şey yoktur; olumlama, yadsıma, olumlama, yadsıma… şeylerin gelişiminde olayların her halkası hem olumlama hem de yadsımadır.” der. 

Her aşamada şeyin hareketini belirleyen sonraki halkanın etkileri ile beraber kendi varlığının, dolayısıyla olumlamasının etkileri de vardır. Her varlık bir yadsımadır, yani bir belirlenimdir, var oluştur. Böyle olduğu için de olumlamadır. Bu zıtlık hali hareketin de koşuludur. Yadsımanın yadsınması, tanım olarak, bu hareketi zıtlık halinde vermiyor; bir döngü etrafındaki hareketin kendine doğru olduğu bilgisini veriyor.

Oysa hareket böyle açıklanamaz, böyle incelenmez de. MKP muhasebesinin üretimin ve üretim araçlarının toplumsallaşması olarak mülksüzleştirmeyi ilkel komünal toplumun yadsınması diye tanımlaması bu “yasa”nın eksiğini görmek bakımından iyi bir örnektir. İlkel komünal toplumun yadsıması olarak sınıflı toplum bir mülksüzleştirme saldırısı ile başlamaz; mülksüzlük ilkel komünal toplumların var oluş biçimidir çünkü. Komünist toplumdaki “mülkiyetsizlik” ise mülkiyetin toplumsallaşması anlamındadır. Dolayısıyla komünist toplum ilkel komünal toplumun yadsınması değildir; ama özel mülkiyete dayanan kapitalizmin yadsınmasıdır! “Döngüsünü tamamlayan” kapitalist özel mülkiyettir ve bu mülkiyet biçimi dönüşüme uğradığı süreç boyunca olumlamasını kendinde içerecektir, kendi varlığında direnecektir!

 Bu direnişin yenilmeye mahkûm olduğunu, olumlamanın yadsıma içerdiğini, bu anlamda her şeyin kendinde yok oluşu barındırdığını biliyoruz. Bu durumda komünist toplumun çekirdeğini ilkel komünal toplumda aramak yanlıştır ve boşunadır. Mao Zedung ilkel komünal toplumdan başlayarak olumlama, yadsıma, olumlama yadsıma olduğunu söylerken her bir toplumun kendi bütünlüğünü, bu bütünlük içindeki çelişkileri, bu çelişkilerin birbirleriyle bağlarını temel alır. Sanıldığı veya MAE tarafından anlaşıldığı gibi belli bir şeydeki hareketin “nihai sonu”nu es geçmesi, ihmal etmesi söz konusu değildir.

Bu yaklaşımın tam olarak anlaşılmasının koşulu özellikle veya en uygun olarak Marks’ın kapitalizm incelemesini, yani Kapital’i “yöntembilim” olarak okumaktır…

Lenin’in “Rusya’da Kapitalizmin Gelişmesi” çalışmasında da bu yaklaşımın uygulandığını söylemeliyiz. Lenin, Rus toplumunu 1800’lü yıllarını, daha net söylersek Rusya’da kapitalizmin varlığına ve gelişimine denk gelen süreçleri konu alır; bunun öncesine yönelmez! Çünkü Rusya’nın o günü ve geleceğinin anlaşılması kapitalist üretim çekirdeğinin çözümlenmesi ile olanaklıdır. Marksizm de bu koşulların ürünüdür! Marksizm sadece kapitalist üretim tarzında içerilidir; emeğinden başka kaybedecek hiçbir şeyi olmayanların varlığında; ne ilkel komünal toplumda ne de farklı toplum biçimleri içinde gündemleşmiş “ortaklaşmacılık” anlayışlarında; o sadece proletaryanın merkezinde yer aldığı toplumsal üretimin ürünü olabilirdi!

Halk Savaşı Stratejisi, Sosyalizmde Sınıf Savaşımı, KP’lerde İki Çizgi Mücadelesi vs.; her Marksist teori bu yöntemi içermektedir. İki Çizgi Mücadelesi örneğin, KP’nin kapitalist toplum içinde kavranmasının ürünüdür. KP’deki çelişki, onun, içinde bulunduğu toplumun diğer çelişkileriyle bağıntılıdır ve ancak bu bağıntıların yeterli bir incelemesi ile iki çizgi mücadelesinin komünist hareketin bir silahı olabilmesini başarabiliriz…

MAE “Yadsımanın yadsınması maddenin değişim sürecinin bir aşamasında dönüp dolaşarak ilk konumunun üzerine geldiğinde yaptığı büyük çaplı sıçramanın adıdır.” dediğinde, olsa olsa tarihin en kaba özetini yapmış olmaktadır…

Bu özet “yadsıma içinde olumlama, olumlama içinde yadsıma olduğu”nu es geçmesi; dolayısıyla “ilk konuma ait bir öz”ün hareketini içermesi nedeniyle idealist bir niteliktedir. Bundan ötürü de dogmatizme neden olur, dogmaları doğurur… Mao Zedung’un “Çelişme Üzerine” ve “Pratik Üzerine”yi dogmatizme karşı mücadele içinde yazması ve tartışmakta olduğumuz konuşmasında dogmatizme yükleniyor olması bu bakımdan dikkate değerdir…

Buraya kadar olan tartışmamızda MAE’nin hemen hemen hiç içerik tartışması yapmadığını, Mao’nun konuşmasında olduğunu ileri sürdüğü “yanılsama” ve “es geçme”den kaynaklanan sorunlu açıklamaların aslında temelsiz bir “eleştirisi”ni yaptığını göstermeye çalıştık. 

Şimdi de özel olarak bize yönelttiği eleştirilere ve bununla beraber Marks, Engels, Lenin ve Stalin’deki Mantık’ın teorik düzlemde Mao’dan neden “farklı” olabildiğini ve olabileceğini; ama bu “fark”ın MAE’nin iddia ettiği türden bir fark da olmadığını göstermeye çalışarak yanıtlar vereceğiz… Başlarken şunu vurgulayalım: MAE bizim bugüne kadar “bu” tür bir tartışmaya girmediğimiz, bu alanda genel bir tutum olarak Mao’nun tekrarlamaktan ibaret davrandığımız konusunda haklıdır. Ne var ki bunu sadece “böyle istediğimiz” veya “böyle olmayı benimsediğimiz” için yapmadığımız açık olmalıdır. 

Mao’nun felsefedeki düzeyini incelemek, dolayısıyla tartışmak önemlidir ve gereklidir. Sorunumuz bunun her türden çalışmanın doğru bir nitelikte gelişmesi bakımından zorunlu olduğunu kavrayamamaktır… Felsefenin ilkelerini Mao’nun tanımlamış olduğu çerçevede öğrenmek ve uygulamak, bunun bir parçası olarak da tartışmak temel davranışlarımızdan biri olmalıydı ve olmalıdır. Bunu başaramamak MLM’ye olan uzaklıkla ilgilidir. Nasıl ki “Kapital’i” okunmadan kapitalizmi kavramak olanaksızsa Mao’nun felsefi tanımlarını, onda en ileri seviyede konmuş olan ilkeleri okumadan, dolayısıyla etraflıca tartışmadan diyalektik materyalizmi öğrenmek, dolayısıyla savunmak olanaksızdır. 

MAE’nin eleştirilerindeki saçmalıklar bir tarafa sözünü ettiğimiz bu konuda herhangi bir haksızlığa uğramadığımızın farkında olduğumuzun bilinmesini isteriz…

Tam bu noktada İşçi-Köylü gazetesine yönelik “eleştiri”ye yanıt vermek yerinde olacaktır. Çünkü bu eleştiri hem saçmalık içermektedir hem de “haksızlık” yapılıyor diyemeyeceğimiz bir duruma işaret etmektedir. “Haksızlık yapılıyor.” diyemeyiz; çünkü Mao’nun tartışmakta olduğumuz; ama daha çok da incelememiz ve öğrenmemiz gereken “katkısı” hakkında ne derecede zayıf olduğumuzu gösteren bir olaydan hareketle “eleştirilmek”teyiz! Bununla beraber saçmadır; çünkü MAE gene konunun özüne ilişkin ve hatta olayın da kendisine ilişkin hiçbir şey söylememektedir, kendi sorunlu kavrayışından kaynaklanan iddialar ileri sürmektedir.

Olay, İşçi Köylü gazetesindeki bir makalede Mao’nun “yadsımanın yadsınması” yasasına ve “tez, anti-tez, sentez” yöntemine katkılar yaptığının belirtilmesi üzerine sonraki sayılarda bunun yanlış bir bilgi olduğuna yönelik açıklama yapılmasıdır.

 MAE bu olayı “yadsımanın yadsınması ve tez, anti-tez, sentez kavramlar kullanılınca (…) düzeltme adıyla inkâra uğradı” diyerek anlatıyor! Bu iki “olay anlatımı” arasındaki fark bize MAE’nin kavrayışı ve görüşlerini nasıl oluşturup savunduğu hakkında net bir fikir vermektedir aslında. Onun bu tutumunun tipik olduğunu söylemeliyiz; oportünistlere özgü ve kendi çukurunda debelenmeye mahkûm bir tutum bu.

 “Kendi çukurunda” diyoruz, çünkü MAE “olan” bir sorunu değil “uydurduğu” bir sorunu tartışma konusu veya “eleştiri malzemesi” yapıyor! “Yadsımanın yadsınması ve tez, anti-tez, sentez kavramları kullanılınca, bir sonraki sayıda, gazetenin yazı kurulu tarafından düzeltme adıyla inkâra uğradı.” deniliyor ve cümlenin başında da şöyle “belirsiz” bir ifade kullanılıyor: “Bu gazetenin ‘sınıfsal yaklaşım’ köşesindeki makalede bir vesileyle”! Hangi vesileyle? Sınıfsal Yaklaşım’da ne denmiştir de İşçi Köylü Gazetesi’nin yazı kurulu düzeltme yapma gereği duymuştur? 

MAE bunu belirtmiyor. Unuttuğu, bilmediği, ihmal edilebilir olduğu için değil hiç şüphesiz; belirtmiyor, çünkü böylece “kendi çukuru”nu kazmış olacak! Yazı Kurulu söz konusu kavramların kullanılmasına dahi tahammül edemiyor, ‘yasakları kavramlar’ olarak kabul ediyor ve yasaklamayı bu şekilde hayata geçiriyor… Onun, olayı “eksik” aktarmasındaki temel amaç bu; ve bunu devam eden sayfalarda apaçık ortaya seriyor.

Yapılan düzeltmenin “doğru”luğu ayrıca değerlendirilebilir, Mao’nun katkısı kadar “düzeltme”nin bu katkıyı kavrayış düzeyi de tartışılabilir. Fakat Mao’nun bu kavramları, yani “yadsımanın yadsınması”nı yanlışladığı ve tez, antitez ve sentezi kullanmadığı, dolayısıyla bu kavramları geliştirmediği, bu kavramlara katkı sunmadığı ortadadır ve tartışılmazdır. “Sınıfsal Yaklaşım”daki yanlış bu kavramların Mao tarafından, yaptığı katkılarla geliştirildiği tespiti olmuştur. 

MAE bu tespiti konu etmiyor! Oysa kitabında, bize Mao’nun bu kavramları nasıl anlamadığını anlatıyor, Mao’nun nasıl bu kavramları siyasete kurban ettiğini açıklıyor… “Kendi çukurunda debelenmek” dediğimiz duruma düşüyor. Şu durumda neyi tartışabiliriz? Yalanı mı? Çarpıtmayı mı? Sahtekârlığı mı? Kavrayışsızlığı mı? Kara çalmayı mı?

“Düzeltme”nin nedeni düzeltmeyi okuyan herkes tarafından bilinebilirdir. Hiç kimse de bu düzeltmenin haksız veya yanlış bir nedenle yapıldığını söyleyemez. Buna MAE de dâhildir, yeter ki düzeltmenin nedeni hakkında konuşsun!

İlgili olayın nedeni hakkında yapılan çarpıtmaya yönelik söyleyeceklerimiz bundan ibaret. Üzerinde çokça durmaya gerek olmayan bir sahtekârlık örneği sergilemiş MAE, o kadar!

Gelelim düzeltmenin içeriğine…

Bununla ilgili MAE önce, kitabında kendisinin de aktardığını söylediği, Mao’dan alıntıların olduğu gibi sunulduğunu belirtiyor ve Mao’nun buralardaki yaklaşımının “Sınıfsal Yaklaşım”daki tanımlarla çelişkili olduğunun gösterildiğini açıklamış oluyor. Böylece “düzeltme”nin nedenini, özünü, bu konuya hiç değinmeden geçiştirmiş oluyor. Devamında, Mao’dan hareketle, kendi ifadesiyle “Mao’yu tekrar etme yeteneğiyle” yapılan düzeltmeyi aktarıyor MAE. 

Bu düzeltmedeki “‘yadsımanın yadsınması’ yasası diyalektiğe uygun olmayan bir yasadır” tümcesini “Mao’dan alınmamış” olarak ayırt ediyor ve “yasanın varlığını inkâr etmeyen bir cümle kuruluşuyla Mao’nun dediği şeyin de anlaşılmadığının kanıtlandığını ileri sürüyor. Çünkü Mao “Böylece bir yasa yoktur.” demiş, düzelticiler ise “Yadsımanın yadsınması diyalektiğe uygun olmayan bir yasadır.” demiş! Anlaşılan MAE kelime oyunundan kanıt çıkarma yeteneğine inanıyor. 

Düzelticilerin “yadsımanın yadsınması”ndan neden yasa olarak söz ettiklerini anlamazdan gelip “bakın onlar da ‘yasa’ diyor” demek bir çocuk sevinci olsa gerek! Hepimiz biliyoruz ki “yadsımanın yadsınması” diyalektiğin yasalarından biri olarak kavramlaşmıştır; “yasa” bu kavramın kendisinde içerili bir özelliktir. 

Biz “yadsımanın yadsınması yasası” demeyip “yadsımanın yadsınması” dediğimizde de diyalektiğin bir yasasını konu etmiş oluyoruz. Dolayısıyla “yasa” adını kullandığımızda “yasanın varlığını inkâr etmeyen bir cümle kurmuş olmayız sadece buna “yasa” dendiğini, “yadsımanın yadsınması”nın bir yasa olarak tanımlandığını, adının böyle konduğunu kabul etmiş oluruz. 

Mehmet Ali Eser bir eser değildir; ama Eser adını almıştır. Ben ona sadece “Eser” dediğimde ona bir “eser” muamelesi yapmış olmam, sadece “ad”ı ile seslenmiş olurum, gibi! MAE’nin bu eleştirisi kelime oyunu bakımından gülümseticidir, ama tartışma bakımından gına getiricidir, “Bu kadar da olmaz.” dedirticidir… 

Gene bu cümledeki “diyalektiğe uygun olmayan” söylemini de eleştirirken MAE saçmalıyor sadece. Bir önermenin diyalektik olmadığını veya diyalektiğe uymadığını söylediğimizde onun “varlık ilişkisini tartışma konusu yaptığımızı anlamazdan geliyor. “Bu şey vardır; ama diyalektik değildir.” demek her şeyin diyalektik olduğu temel önermesiyle çelişir ve yanlıştır. 

Bir önermenin yanlışlığını onun diyalektik olmadığını ispatlayarak gösterebiliriz. Eğer fikir tek taraflıysa örneğin, öz devinimi karanlıkta bıraktığı için bizim gözümüzde ölüdür! “Karşıtların birliği”ni içermeyen önermeler ölüdür, dolayısıyla gerçekliği yansıtmıyorlardır ya da gerçekliği yansıtmakta esas olarak yetersizdirler… 

Bu nedenle Mao’nun “Yadsımanın yadsınması diye bir şey yoktur.” demesiyle düzelticilerin “Yadsımanın yadsınması diyalektiğe uygun olmayan bir yasadır.” demeleri arasında bir fark yoktur, fark söylem biçimindedir. 

Hatta diyebiliriz ki, aslında MAE’nin düşünme biçimine uygun olduğu için o da takdir edecektir, Hegel tarafından tanımlanmış olup Engels, Marks ve Lenin tarafından ve daha birçok filozof ve siyasetçi tarafından da kullanılmış, açıklanmış vs. bir “tanım”ın, bir “yasa adı”nı böyle “Böyle bir şey yoktur.” diyerek inkâr etmesi Mao’nun gerçekçiliğine uymamıştır, yorumu daha az kulak tırmalayıcıdır:

 “Yadsımanın yadsınması” diye bir şey vardır; Hegel’de, Engels’te, Marks’ta vs… vardır; onların kitaplarında geçer! Nerede yoktur! Gerçeklikte! Mao’nun bunu söylediğini “çok” iyi kavramış görünen MAE düzelticilerin söylediğini “anlamazdan geliyor”, daha doğrusu kavram karmaşası içinde ipte cambazlık yapıyor görünüyor. 

Oysa ip üzerinde bile değil kendisi; o kadar mahir olmadığını anlıyoruz. Salt kendisine bakıldığını sanıp üzerinde taklalar atarak yürüdüğü duvarın (Kendisinin ördüğü duvar hem de!) ip sanılacağını umuyor. Komik mi? Değil, her şarlatanlığa gülünmüyor!

Düzelticiler “yadsımanın yadsınması yasası”nın “Her yadsıma olumlama ve her olumlama da yadsıma içerir, karşıtların birliği burada da geçerlidir.” diyerek yanlış olduğunu, eksik olduğunu belirtiyorlar.

 MAE ise bunu tartışmıyor! Peki, neyi tartışıyor? “… ML’nin ‘Maoist’ iki kanadının, bugüne değin özellikle hatırlatmaktan imtina ettikleri Marks, Engels ve Lenin’in bu kavramları nasıl kavradıkları”nı ve “bilimsel bir düşünce, birbirine karşıt iki tezden birini ‘doğru’ kabul ederken bunu, diğerini görmezden gelme tutumuyla değil, aksine diğerinin ‘yanlışlığı-yararsızlığı ve işlevsizliğini’ ortaya koyma üzerinde yapa”cağını tartışıyor! Elbette bunlar tartışılır. 

Fakat MAE düzelticilerin apaçık ifade ettikleri “karşıtların birliği burada da geçerlidir, yadsıma olumlama içerir ve olumlama da yadsıma” üzerinden yaptıkları eleştiriyi neden tartışmanın konusu yapmıyor? Düzelticiler “birine doğru deyip diğerini görmezden gelmemişler; ama MAE ortada olanı değil kazdığı çukurda bulduklarını tartışmayı seçiyor!

Peki, çukurundan çıkardığı konulara yönelik ne düşünmeliyiz ya da ne düşünüyoruz?

Hemen şunu belirtelim: Yadsımanın yadsınması yasasının Marks’ta, Lenin’de ve hatta Engels’te de teorik bir açıklaması olmamıştır. Önceki kısımlarda sözü edilen yasanın (Elbette “ad” olarak yasanın!) Dühring’e karşı polemikte savunulması Lenin’in vurguladığı gibi “örnekler toplamı”ndan ibarettir ve daha sonra göstereceğimiz gibi diyalektiğin savunulması içeriklidir. Marks felsefe defterini “Feuerbach Üzerine Tezler”le kapattıktan itibaren bu yasaya dayanan “hiçbir” açıklama, bilgi çıkarımı yapmamıştır ve bunun böyle olduğunu Engels; Dühring’e karşı polemiğinde açıkça, üstelik somutlaştırarak ifade ediyor; önceki bölümlerde buna yönelik yazdık. 

Peki, Lenin’in durumu nedir? 

Lenin’de de belli bir döneme kadar ve üstelik sadece “yalın”, anlaşılır anlatımı sağlamak biçiminde; bu anlamda Engels’in örnekleme tarzına uygun veya benzer olarak bu yasadan bahsedilmiştir. Ancak, belki de “temel” almamız gereken “Felsefe Defterleri” adlı felsefeye dair okumalarını içeren çalışmalarının “Diyalektik Sorunu Üzerine” bölümünde Lenin, “yadsımanın yadsınması yasası”ndan hiç söz etmez. Bu bölümde Lenin diyalektiği genel olarak tanımlar ve devamında şunları söyler: 

“Böylece, her önermede, diyalektiğin bütün ögelerinin embriyonları, tıpkı bir ‘ağ’ın içinde gibi, bir ‘hücre’nin içinde gibi apaçıklığıyla gösterilebilir (ve gösterilmelidir); ve böylece de diyalektiğini, genellikle bütün insan bilgisinden ayrılamazlığı ortaya konabilir (ve konulmalıdır). Doğa bilimlerine gelince, bunlar bize nesnel doğayı gene aynı nitelikleriyle, tikel’in genel’e ve olumsal’ın zorunlu’ya çevrilmesi, karşıtların geçişleri, değişmeleri ve karşılıklı bağlılıkları (gibi nicelikleriyle) göstermektedirler (ve bir kez daha belirtmek gerekiyor ki, en basit her örnekten yararlanarak belirtilmelidir bu nokta) (Hegel’in ve) Marksizmin bilgi teorisi doğrudan doğruya diyalektiğin kendisidir. (…)”[19]

“Tikelin genele, olumsalın zorunluya çevrilmesi” denerek tanımlanan nitelik bizim “Olumlamada yadsıma ve yadsımada olumlama vardır.” diyerek yadsımanın yadsınması yasasına karşı kullandığımız diyalektiğin tam karşılığıdır. Lenin bu cümlelerin devamında şunları da ifade ediyor:” Gerek Hegel (bk. Mantık) ve gerekse doğa bilimlerinin çağdaş “gnozeolog’u ve (anlamamış olduğu) Hegelciliğin düşmanı ve eklektik (…) Paul Volkmann tarafından bir dizi daire halinde tanımlanıyor bilgi.

(…)

(…) Tanrıbabacılıktır idealizm. Doğru, evet. Ama felsefi idealizm. (‘daha doğru olarak’ ve ‘ayrıca’) sonsuz karmaşık olan insani (diyalektik) bilgi’nin nüanslarından biri ile tanrıbabacılığa giden yol’dur.

“Bir doğru çizgi değildir (Yani bir doğru çizgi halinde gelişmez.) insan bilgisi; bir daireler dizgisine, bir sarmala durmaksızın yaklaşan bir eğri çizgidir. Bu çizginin her bölümü, her kesimi, her parçası bağımsız ve tam bir doğru çizgiye (tek yanlı olarak) çevrilebilir, ama (ağaçların arkasındaki ormanı göremiyorsak) o zaman bu doğru çizgi (egemen sınıfların sınıf çıkarı tarafından saptanan) tanrıbabacılığa, bataklığın içine sürükler bizi…”[20]

“Tikelin genele, olumsalın zorunluya çevrilmesi” tanımlaması her tikelin geneldeki varlığına, daha başından itibaren varlığına işaret eder. İncelemeye başladığımız her şeyde, bu anlamda “yadsınacak” her şeyde, daha başlangıçta karşıtı vardır. Lenin şöyle ifade ediyor net biçimde: “Diyalektik (Hegel’in dahice belirtmiş olduğu gibi) zaten daha burada vardır; tikel, genel’dir. (…) Demek ki karşıtlar (tikel, genel’in karşıtıdır), özdeştirler: Ancak genele götüren bu bağ içinde var olmaktadır tikel. Genel de ancak tikelin içinde, tikel dolayısıyla vardır. (…) Daha burada bile, doğanın nesnel bağı anlamında zorunluluk kavramının ögeleri, embriyonları bulunmaktadır. Olumsal ve zorunlu, fenomen ve öz daha şimdiden buradadır…”[21]

“Yadsımanın yadsınması” daha başlangıçta bulunanı sonra da aramamıza yol açan bir dogma üretiyor. İlkel komünal toplumun yadsıması olarak köleciliği ilkel toplulukların yaşama (beslenme, barınma, nesli sürdürme etkinlikleri) biçiminin kendisinde aramak yerine mülkiyetçilik anlayışında aramak bizi “nesnel” olandan koparan bir adımdır örneğin. 

Oysa ilkel toplumlarda kendi yaşam alanlarını korumak ve kendi kabilesini-klanını sürdürmek kaçınılmaz olarak diğerlerine karşı silahlanmayı içerir, savaşı, esir almayı, yaşam alanlarını ele geçirmeyi içerir. Hiç mülkiyet yokken mülk edinme fikri oluşamazdı zaten; buna karşın toplumu (kabileyi) korumak mülk edinme fikrinin yatağı olabilirdi ve oldu da!.. Olumlama daha başlangıçta, yadsınanın kendinde bulunuyor ve koşullar, diğer çelişkiler-süreçler bunun gerçekleşmesinde çeşitli düzeylerde roller oynuyorlar…

“Yadsımanın yadsınması yasası”ndan hareketle komünist toplumun ilkel komünal toplumun “yadsımasının yadsınması” olduğunu ileri sürmek ilkel komünal toplum da içinde olmakla beraber bütün toplum tarihinin “üretimin toplumsallaşması” yararına, bu zorunluluk yararına gerçekleştiğini görmemeyi içerir. 

Tam da bu nedenle köleciliğin feodal toplum bakımından, feodal toplumun kapitalist toplum bakımından ve kapitalist toplumun da sosyalist toplum bakımından olumlama olduğunu kavramamaya neden olur. Bugün burjuva veya küçük burjuva akımların kapitalizmin derinleşmiş bulunan krizine çözüm arayışlarında feodal dönemin üretim biçimlerine yönelmeleri, feodal örgütlenme biçimlerine “doğallık” atfederek; ama hiç kuşkusuz “bugünün bilinçlenmiş insanı”yla bu doğal üretim ve örgütlenmeyi “gelişkin” kılma çabasına girmeleri bu kavrayışsızlığın bir sonucudur. 

İlkel komünal toplumun “özgür” ve “eşit” insan olabilme arzusu ve hedefi de aynı anlayıştan beslenmektedir. O nedenle Lenin’in uyarısı yerindedir: “… Bu çizginin her bölümü, her kesimi, her parçası bağımsız ve tam bir doğru çizgiye (tek yanlı olarak) çevrilebilir, ama (ağaçların arkasındaki ormanı göremiyorsak) o zaman bu doğru çizgi (egemen sınıfların sınıf çıkarı tarafından saptanan) tanrıbabacılığa, bataklığın içine sürükler bizi…”

İçinde kendi olumlamasını barındırmayan hiçbir yadsıma yoktur ve her olumlama da yadsıma içerir. “Büyük sıçrama” olarak tanımlanan değişim nitel değişimdir ve nitel değişim daha nicel değişim varken sürecin kendindeki karşıtlarının içindedir.

Lenin’in “Diyalektik Sorunu Üzerine” başlığıyla yazdığı ve alıntılar yaptığımız bölüm, “Felsefe Defterleri”ndeki genel analizlerin sentezi olarak değerlendirilebilecek bir içeriğe sahiptir. Ne var ki bu bölüm çok kısa, çok özlü ve açıklanmak üzere yazılmıştır. Dolayısıyla Lenin’in felsefe üzerine “sonuç olarak” neler düşündüğünü anlamak için onun bu bölümdeki belirlemelerine dikkat kesilmek yerinde olacaktır. Bu bakımdan tikel genel ilişkisi ve olumsalın zorunluya çevrilmesi hakkındaki tespitleri ve ayrıca insan bilgisini “bir sarmala durmaksızın yaklaşan bir eğri çizgi” olarak tanımlaması tartışmamız için belirleyici değerdedir…

Mao’nun karşısına Marks, Engels, Lenin’i çıkaran MAE, görüldüğü kadarıyla bizim ve genel olarak Maoistlerin “Mao’nun felsefeye nitel katkısı” hakkındaki düşüncemizi, savlarımızı pek ciddiye almamış bugüne kadar! Bizim “Mao’ya doğru derken Marks-Engels-Lenin’in neden yanlış olduğunu ortaya koymayı es geçtiğimizi söylüyor MAE! Kabaca ele alındığında bu iddia doğru görünüyor, ne var ki Mao’nun katkısının nitel olduğunu savunmak aynı zamanda Mao’nun “yanlışladığı” görüşleri onun gibi yanlışlamayı içermez mi? 

Dolayısıyla Mao’nun katkılarını biz “Marks-Engels-Lenin’e rağmen” savunmuş olmaz mıyız? Bu katkıları savunmamız için ayrıca Marks-Engels-Lenin’i değerlendirmek gerekir mi? Hayır; böyle bir şart bulunmuyor. Marks ve Engels’i onlardan önceki tüm düşünürlere, devrimcilere rağmen savunuyoruz; Lenin ve Stalin’i onlardan öncekilere rağmen ve Mao’yu ondan öncekilere rağmen. 

Bunun için örneğin Mao’nun “başardığı sıçrama”yı bizim de ondan bağımsız gerçekleştirmemiz gerekmez, onun düzeyini temel almak önümüzdeki yolu yürümek için yeterlidir. Kuşkusuz Marks, Engels ve Lenin proletaryanın yolunu aydınlatanlardır ve Stalin, ardından Mao bu aydınlık yolda yürüyen ve yolu aydınlatmayı sürdürenlerdir. Mao’nun katkılarından söz ettiğimizde bu şüphe duymadığımız gerçeği ne unutuyoruz ne de ihmal ediyoruz. 

Sadece “Mao’ya doğru derken Marks, Engels ve Lenin’in neden yanlış olduğunu ortaya koymamız” şart değildir, diyoruz; bizim için bu noktada Mao’nun doğrusunu kavramak yürümek için yeterlidir. Bununla beraber Mao’nun nitel katkıları sonucunda Marks, Engels ve Lenin’in görece yeni bir düzeyden okunması gerektiği söylenmelidir; tabii aynı şey Stalin için de geçerlidir. MAE’nin söylediği gibi “neden yanlış olduklarını açıklamak için” değil, onları bilimin yeni düzeyi bakımından kavramak için…

Kısacası, Mao’nun felsefe alanındaki nitel katkılarını savunmak ondan önceki Marksist ustaların felsefe alanındaki düşüncelerini yeni bir düzeyde kavrama sorumluluğu doğurur sadece. Konumuz özgülünde; “yadsımanın yadsınması yasası”nın Marks, Engels ve Lenin’in, tabii ayrıca Stalin’in nasıl ele aldıklarını, nasıl kavradıklarını analiz etme sorumluluğundan söz edilebilir. Burada yaptığımız tartışma da bu içeriktedir zaten. 

Tartışmamızda gösterdik ki Mao, Marks-Engels ve Lenin’in yanlış olduğunu ortaya koymuyor; ama onların görmediğini gösteriyor, onlara Hegel’den kalmış olan idealist içerikli tanımları Marksizmin dışına çıkarıyor; bunu yaparken Marksist teorinin içeriğini, teoriyi oluşturan özü; yani diyalektiği, Marksizmin bilgi teorisini olduğu gibi korumayı da başarıyor… 

Bu nedenle Marks, Engels ve Lenin’in neden yanlış olduğunu ortaya koymak gibi bir gereklilik doğmuyor! Nitel katkı yapmak burada geliştirmek, yeni bir düzeye çıkarmak, özü daha üstün bir biçime kavuşturmak anlamındadır. “Mao’nun felsefe alanında nitel katkılar yaptığını” söylediğimizde, işte bu anlama denk gelen bir görüş ileri sürmüş oluyoruz. Bu nedenle Maoizm savunulmadan Marksizm-Leninizm savunulamaz, Marksizm-Leninizm savunulmadan da Maoizm savunulamaz, diyoruz!

Yeri gelmişken burada Stalin yoldaşın “yadsımanın yadsınması” ile ilgili tutumuna da değinelim. “Yadsımanın yadsınması”nı Marksist diyalektiğin içinden çıkaran ilk usta Stalin’dir. Tabii Lenin’in bu yöndeki gelişimini de hatırlayarak söylüyoruz bunu. Olasıdır ki Stalin, Lenin’den öğrenmeyi başardığı için bu adımı atan ilk kişi olmuştur. Kesin biçimde olmasa da Stalin’in bu önemli adımının Lenin’in yönelimi hakkında bir fikir içerdiğini düşünmek mümkün… Bu konuda Althusser’in Stalin’e dair sözlerine burada yer vermemiz bir hakkın teslimi bakımından anlamlı olacaktır:

“… Yadsımanın yadsınmasını ‘diyalektiğin yasaları’ arasından çıkardığı için ve daha genel olarak, dogmatizmini daha iyi yerleştirmek için Hegel’den saptı diye Stalin’i eleştirmek bugün resmen kabul görmektedir. Aynı zamanda da Hegel’e bir tür geri dönüşün kurtarıcı olduğu da hararetle ileri sürülmektedir. Bu açıklamalar belki günün birinde bir yazının konusu olabilir. 

Bunu beklerken ‘yadsımanın yadsınması’nın Marksist diyalektiğin alanından atılmasının yaratıcısındaki gerçek teorik sağduyuya tanıklık ettiğini kabul etmek bana daha kolay gelmektedir.”[22]

MAE, şimdiye dek yaptığı gibi gene içerik hakkında tartışmaktan uzaktır görüldüğü gibi. Kitabının ilgili bölümünde burada yaptığımız tartışmanın neredeyse hiçbir karşılığı bulunmuyor! Buna rağmen şunları yazmaya cüret ediyor ama: “Oysa az sonra bu yasa hakkında kimin ne dediği ve sorunu nasıl ortaya koyduğunu alıntıladığımızda da görülecektir ki ML, ‘olumlama, yadsıma ve yadsımanın yadsınması’ (yy) yasasını tarihte, toplumsal yaşamda, doğada ve evrensel maddede… temelleriyle ortaya koyan Marks, Engels ve Lenin’i değil, böyle bir yasanın ‘olmadığını’ söylerken verdiği örnekle; nerede hata yaptığını anlamamızı da sağlayan Mao’nun tezini savunmuştur. (…)”[23] *

Marks, Engels ve Lenin’in ilgili yasanın “tarihte, toplumsal yaşamda, doğada ve evrensel madde”de temelleriyle ortaya koyanlar olduğunu ileri sürmek “içi boş” bir cürettir. Çünkü üç ustanın da böyle bir çalışması olmamıştır! Önceki bölümlerde Marks’ın Kapital’de yadsımanın yadsınmasını nasıl ve neden kullandığını tartıştık; hakeza Engels’in de. Bu kullanımlarda ve konu ile ilgili yazılarda “yadsımanın yadsınması yasası”nın temelleriyle ortaya konmadığı; ama sadece konu anlatımına kolaylık sağladığında ve örnekleme halinde kullanıldığı açıktır. 

MAE “temelsiz”de olsa cüret etmeyi nedense alışkanlığa çevirmiş görünüyor…

Buna karşın Engels’in Bay Dühring’e yönelik ifadelerini tam da bu yasanın “temelli” savunusuymuş gibi karşımıza çıkardığı için MAE bununla ilgili bir eleştiriyi hak etmiştir.

Engels’in Anti-Dühring’te, MAE’nin konu ettiği bölüm içinde tartıştığı diyalektiktir öz olarak; yani karşıtların birliği ve mücadelesidir. Bunun “yadsımanın yadsınması yasası olarak formüle edilmesi Hegel’e aittir; Engels de bunu belirtir zaten. Bu bakımdan Engels’in Dühring’e yönelik değerlendirmelerinde savunduğu yasanın Mao’nun olmadığını söylediği “yadsımanın yadsınması” olduğunu ileri sürmek aslında Mao’nun bunu söylemekle diyalektiği inkâr ettiğini ileri sürmekle aynı şeydir! Oysa biliyoruz ki Mao “yadsımanın yadsınması”nı karşıtların birliği ve mücadelesini daha net, güçlü savunmak adına yanlışlamıştır; “gelişmelerin biçimi yadsımanın yadsınması olarak değil olumlama, yadsıma, olumlama, yadsıma… biçimindedir” dediğinde Mao Dühring’ten tamamen farklı bir şey söylemektedir. 

Dühring “Eğer bu yeni ‘bireysel mülkiyet’, bay Marks’ta ‘toplumsal mülkiyet’ olarak da adlandırılıyorsa, bunun nedeni, Hegel’in, içinde çelişkinin kaldırılması, yani sözcük oyununu izlemek gerekirse korunması olduğu denli aşılması da gereken yüksek birliğinin işte burada ortaya çıkmasıdır… Öyleyse mülksüzleştirenlerin mülksüzleştirilmesi dış ve maddesel ilişkileri içinde tarihsel gerçekliğim, deyim yerindeyse otomatik sonucudur.”[24] dediğinde aslında karşıtların birliği ve mücadelesinden ne derece uzak olduğunu, bununla ilgili hiçbir şey bilmediğini itiraf ediyor… Onun “Hegel karşıtlığı” lafta kalmaktadır; çünkü Hegel diyalektiğini bilmemektedir! Bu cümleleri Mao’nun “olumlama, yadsıma, olumlama…” yasasının ya da gelişme biçimi nitelemesinin yanına koyun Engels’in tepkisinin benzerini verirsiniz. Dühring bir şeyin kendinde karşıtını koruduğunu ve bir şeyin karşıtına dönüşerek yeni bir birlik haline geleceğini kabul etmiyor. Bir şeyde olumlu ve olumsuz yanların varlığından söz etmek ona göre Hegelci martavallara inanmaktır! Engels’in yaptığı tartışmaya “diyalektiğin savunulması” olarak bakıldığında Mao’nun Engels’in yanında durduğu net olarak görülecektir. 

Oysa MAE Mao’yu, dolayısıyla Maoist olduğumuzdan, dahası Mao’nun “tüm” fikirlerine “bekçilik” yaptığımızdan bizi de Dühring’in yanında görüyor! Bunu yaparken Mao’nun ve Dühring’in gerçekte neleri savunduklarının hiç ayırdında değil. Çünkü o meseleyi salt tanım olarak “yadsımanın yadsınması”nın savunulması düzeyinde kavrayabiliyor; bu tanımın içeriğini incelemeye hiç mi hiç yönelmiyor. Tam da bu nedenle “mülkiyetsizleştirenlerin mülkiyetsizleştirilmesi”ni de somut verilerle kavramaktan uzak duruyor. Sanki Marks bunu “Hegel’in yadsımanın yadsınmasına başvurarak tanıtlamış” gibi! Tam da Dühring’in iddia ettiği gibi bu değil miydi?

“Bay Dühring işte böyle konuşur.

“Demek ki Marks, toplumsal devrimin, toprak ve emek tarafından yaratılan üretim araçlarının ortak mülkiyeti üzerine dayanan bir toplum kuruluşunun zorunluluğunu, Hegel’in yadsımanın yadsınmasına başvurmadan tanıtlayamaz ve sosyalist teorisini dinden alınmış bu gülünç andırışma üzerine dayandırarak gelecekteki toplumda, kaldırılmış çelişkinin üstün Hegelci birliği olarak, aynı zamanda hem bireysel hem de toplumsal bir mülkiyetin egemen olacağı sonucuna varır.”[25]

Oysa Marks’ın yöntemi hiç böyle değildir, o doğrudan nesnel süreci ortaya koyar. Nesnel süreç zaten diyalektiktir; mülkiyesizleştirenlerin yol açtığı “el birliği ve toprak dâhil bütün üretim araçlarının ortaklaşa sahipliği” olanağına yönelik tespitlerini sıralar ve ancak bu olanak nedeniyle gerçekleşebilir duruma gelen “mülkiyetsizleştirenlerin mülksüzleştirilmesi”nden söz eder.

 Mao’nun tanımı bu yöntemle çelişkili midir? Hayır! Dühring’in “itirazı”na, işin özünü kavrayarak baktığımızda Mao’nun katıldığı söylenebilir mi? Kesinlikle hayır… Aksine Mao, Dühring’in güya saldırı silahı olarak kullandığı Hegelci yadsımanın yadsınması yasasını diyalektiğin alanından çıkarıyor; diyalektiği idealist felsefenin kalıntısından temizliyor, diyalektiği daha anlaşılır, daha temiz, daha güçlü bir silaha, elbette bir düşünce yöntemi silahına dönüştürüyor.

MAE’nin, Anti-Dühring’ten yaptığı alıntılarla, “yadsımanın yadsınması”nı diyalektiğin kendisi olarak savunan Engels’i Mao’nun karşısında konumlandırmış olması sadece bir kavrayışsızlık örneğidir. Bu bakımdan o, Bay Dühring’in tarzıyla hareket eden günümüz Dühringlerindendir. Hiçbir temel-öz incelemesi yapmadan, salt tanımdan hareketle yaptığı gürültünün Dühring’in yapmış olduğu gürültüden farkı yok… Şöyle diyor gürültücü bir yerde: “… çok ilginçtir, sanki gelecekte ‘yadsımanın yadsınması’ diyalektiğe uygun bir yasa değildir’ diyecek olan bizim ‘düzeltme’cileri duymuşçasına onları da Bay Dühring’le birlikte alay tahtasına oturtur!”[26]

Biraz dikkat etse bu kendi gürültüsüne tam teşne arkadaşımız “düzeltmeciler”in Dühring’in tam karşısında, diyalektiği savunmakta olduklarını fark edebilirdi. “Düzeltmeciler” yadsımanın yadsınmasını diyalektiğe uymadığı için, her yadsıma olumlama ve her olumlama da yadsıma içerdiği için reddediyorlar. Engels diyalektiği tamamen savundukları halde “yadsımanın yadsınması yasası”nı reddedenlerle Dühring’i “birlikte alay tahtasına oturtur” muydu? 

 Bunlar arasında kesin bir ayrım olduğuna göre; hayır! Fakat MAE için öyle değil; çünkü o Mao’nun “yadsımanın yadsınması”nı diyalektik bakımdan, diyalektiği uygulayarak diyalektiğe aykırı olduğu için ve bunu da doğada, toplum tarihinde olayların gelişiminin her halkasında karşıtların birliği ve mücadelesi biçiminde açıklayarak reddettiğini kavramıyor! Mao’nun bu reddedişinin Dühring’in kavrayışsızlık dolu kabalığı ile “hiçbir” ilgisi ve benzerliği yoktur… 

Dühring’le gerçekleşen polemiğin özü “diyalektik”tir, karşıtların birliği teorisinin uygulanmasıdır; bunun “yadsımanın yadsınması” olarak nitelendirilmiş olması Hegel’de zirveye çıkan diyalektik kavramının gene onun tanımlarıyla biliniyor-tanınıyor olmasındandır. Mao özü alıp Hegel’den kalma “gölge”yi temizlemeyi sürdürmüştür; o güne kadarki tüm Marksistlerin yaptığını ve bundan sonra yapacaklarını yapmıştır. Bu bakımdan MAE tarafından yapılan Dühring benzetmeleri olsa olsa teori fukaralığının sonuçları olarak değerlendirilebilir…

Bu noktada MAE’nin şu cümlesi kendini bilmez olmanın zirvelerinden biri olarak not edilebilir: “… herhangi bir ciddi konu üzerine bir şey söylenecekse de önce söylenen şeyin incelenmesi yapılır ki ‘yeni’ söylenen şeyin ciddiye alınması bu eski ciddinin ‘ciddiyetsizliği’nin doğrulanması üzerinde değer görebilsin!” MAE’nin ne kadar “incelemeci” olabildiğini az önce de gördük. 

Konu edip tartıştığımız hiçbir meselede MAE öze dair fikir sahibi bile değil. Ustalardan yaptığı alıntıların içeriğini ne kavrıyor ne de tartışıyor. Buna rağmen “düzelticiler”in eylemine konu olan olayın kendisinden bağımsız olarak onları “ciddiyetsizlik”le, “incelemeye dayanmayan müdahaleler”le suçluyor! Bundan biraz daha komiği, bu cümlenin bir öncekinde “… tartışma yapılacaksa, soyut ‘Doğrular (!)’ üzerine değil, bu somut veriler üzerinden yapılır.” demesidir! “Somut veriler” nedir? Engels’ten yaptığı alıntılarda ifade edilenler, değil mi? 

Peki bu verilerin diyalektiği nasıl içerdiğini, diyalektiğin bu verilerde “yadsımanın yadsınması” olarak mı yoksa “olumlama, yadsıma, olumlama…” ve “niceliğin niteliğe ve niteliğin niceliğe çevrilmesi” olarak mı gerçekleştiğini tartışıyor mu MAE? Hayır, tartışmıyor! Pekiyi, neden? Çünkü o Mao’nun bunu tartıştığının farkında bile değil, o meseleyi Dühring’in kavrayışı ölçeğinde değerlendiriyor! Bunu da “somut” sanıyor, Engels’in yazdıklarını bize yöneltmesi de bundan ötürü. 

“Eski ciddinin ‘ciddiyetsizliği’” dediği şey Engels’in Dühring’e yönelttikleridir ve biz bunları Dühring’e yöneldiği durumda, diyalektiğin savunusu olarak “ciddi” kabul ediyoruz ve bu bakımdan bunlardan öğreniyoruz. Bununla beraber Engels’in diyalektiği Hegel dolayısıyla “yadsımanın yadsınması” olarak tanımlamasını ondaki, daha doğrusu diyalektik üzerindeki Hegel gölgesi olarak görüyoruz ve bu gölgeyi kaldırdığı için Lenin’e, ardından attığı somut adım nedeniyle Stalin’e ve nihayet bu meseleye yaptığı nitel katkıyla Mao’ya “aynen” ayak uyduruyoruz. Bu bizim için çok değerli bir sorumluluktur!..

MAE, çalışmasının son bölümünden Aleksandr Septun’un “Diyalektiğin Kategorileri ve Yasaları” kitabından da yararlanarak “yadsımanın yadsınması yasası”nı “yeniden” tanımlıyor. Aleksandr Septun’un “yadsımanın yadsınması”nı diyalektiğe, daha doğrusu gerçekliğe, maddenin hareketine uydurma çabası var burada. Ne var ki Mao’dan hareketle felsefe yapmaktaysanız eğer bu yaklaşımın bir “gereği” yoktur, MAE’nin konumu bu sonuncu olmalıyken o böylece “Mao’dan hareketle” düşünemediğini göstermiş olmaktadır!

MAE çalışmasının farklı yerlerinde yadsımanın yadsınmasını “olumlama, yadsıma, olumlama, yadsıma ve yadsımanın yadsınması” biçiminde tanımlıyor. “Yadsımanın yadsınması”na kadar olan sürecin birçok yadsıma içerebileceğini açıklayan Septun’da kendini buluyor MAE. Oysa Septun “yadsımanın yadsınması”nı Hegelci diyalektik olarak açıklamak dışında bir şey söylemiyor. Hegel’in diyalektiğini eksik anlayanlara bir anımsatma yapıyor Aleksandr Septun. 

Süreçleri belli bir kökenle başlatmak fikrine dayanan ve bu kökenin bir çember üzerinde yeniden ve yeniden başladığı anlayışı Marksizmde hiçbir teorinin “kurgusu” değildir. Marksizm, ele aldığı sürecin nesnel, verili durumundan hareket ederek ilerler, her somut durumun bir karmaşık bütün olduğunu öngörür. Somut durumun içindeki gelişim dinamiğini keşfetmek ve bu dinamiğin diğer parçalarla olan ilişkisinin kavramak yolunda ilerler. Hegelci diyalektiğin soyut ve verili “köken” anlayışı Marksizmde yoktur.

“… Bizim için çok daha önemli olan şey, yöntemimizin hangi noktada tarihsel görüş açısını getirmek gerektiğini ve burjuva ekonomisinin, üretim sürecinin salt tarihsel biçimi olarak daha önceki üretim tarzlarına nereden bağlandığını açıklığa kavuşturmasıdır.

“Ama burjuva ekonomisinin yasalarını geliştirmek için üretim ilişkilerinin gerçek tarihini yazmak buradan mutlaka gerekli değildir. Gerçekte, kendileri tarih boyunca ortaya çıkmış ilişkiler olarak bu yasaların doğru anlayışı ve tümden gelme zincirlenmesi, bu sistemden önceki geçmişi daima anımsatan kıyaslamalara götürür-tıpkı örneğin ampirik verilerin doğa biliminde yaptığı gibi. Bu anımsatmaları aynı zamanda bugünün doğru anlayışıyla birlikte, geçmişi anlamamız için gerekli anahtarı verir bize: bu, bir gün ele almayı umduğumuz bir çalışmadır.”[27]

Kapitalist sistemi çözümleyen Marks’ın kapitalizm öncesi ile ilgili bilgilerin bu çözümlemedeki yerine dair net bir fikir sunuyor bu paragraflar. Bu gelişim modeli Hegel diyalektiğinden “tamamen” farklıdır. Burada diyalektik karmaşık bir bütündeki olguların bütün içsel ve birbirleriyle ilişkilerinde var olan çelişkilerin gelişimi olarak görülür.

“… Araştırmalarım, devlet biçimleri kadar hukuki ilişkilerin de ne kendilerinden ne de iddia edildiği gibi insan zihninin genel evriminden anlaşılamayacağı, tam tersine, bu ilişkilerin köklerinin, Hegel’in 18. yüzyıl İngiliz ve Fransız düşünürlerinin örneğine uyarak “sivil toplum” adı altında topladığı maddi varlık koşullarında bulundukları ve sivil toplumun anatomisinin de ekonomi politiğin içinde aranması gerektiği sonucuna ulaştı. (…) Ulaşmış olduğumuz ve bir kez ulaştıktan sonra incelemelerime kılavuzluk etmiş olan genel sonuç, kısaca şöyle formüle edilebilir: 

Varlıklarının toplumsal üretiminde insanlar, aralarında zorunlu, kendi iradelerine bağlı olmayan belirli ilişkiler kurarlar; bu üretim ilişkileri onların maddi üretici güçlerinin belirli bir gelişme derecesine tekabül eder. Bu üretim ilişkilerinin tümü, toplumun iktisadi yapısını belirli toplumsal bilinç şekillerine tekabül eden bir hukuksal ve siyasal üstyapının üzerinde yükseldiği somut temeli oluşturur. (…)”[28]

Burada kısaca gösterilen gelişme modeli Hegel’in kökene dayalı felsefesinden, kökeni yeniden oluşturan süreçlerin, bir çember üzerinde ilk konuma dönerek gerçekleşen gelişme modeli olarak sonsuz tekrarından farklıdır. Mao’nun “Çelişme Üzerine” adlı makalesinde tanıttığı model; gene Lenin’in Felsefe Defterleri’nde çok genel bir giriş ile gösterdiği modeldir bu. “Yadsımanın yadsıması”nın bu modelde bir karşılığı yok. Bu model özgün durumun bir bütün halinde incelenmesi; ancak bunun devamında öncesine dair bilgilere ulaşma ve evrenseli açıklama olarak gerçekleşir. 

“Her önemli şeyin gelişme sürecinde birçok çelişme vardır.”[29] diyerek söz konusu karmaşık sürece dikkat çekmiştir Mao Zedung. “Karmaşık bir şeyin gelişme sürecinde birçok çelişme vardır. Bunlardan birinin varlığı ve gelişmesi öteki çelişmelerin varlığını ve gelişmesini belirler ya da etkiler. İşte bu, zorunlu olarak baş çelişmedir.”[30] Sadece bu da değil, Mao ikincil çelişmelerle baş çelişme arasında ilişkilerin karmaşık görünümüne dikkat çeker ve baş çelişmenin önemine bu karmaşık bütün içinde vurgu yapar: “… eğer bir süreçte birkaç çelişme varsa, bunlardan bir tanesi önder ve belirleyici rolü oynayan baş çelişme olacak, öbürleriyse ikincil ve bağımlı bir durumda bulunacaktır. 

Dolayısıyla içinde iki ya da daha fazla çelişme bulunan karmaşık bir süreci incelerken bütün çabamızı, o sürecin baş çelişmesini bulmaya yöneltmemiz gerekir. Bu baş çelişme bir kere kavrandığında, bütün sorunlar kolayca çözülebilir. Marks’ın kapitalist toplumu incelerken bize öğrettiği yöntem budur. Aynı şekilde Lenin ve Stalin de emperyalizmi, kapitalizmin genel bunalımını ve Sovyet ekonomisini incelerken bize bu yöntemi öğretmişlerdir…”[31]

 Mao “Yadsımanın yadsınması diye bir şey yoktur.” dediğinde süreçlerin bu karmaşık yapısına, her sürecin kaçınılmaz özgünlüğüne, bir süreçte çelişmelerin eşitsiz niteliğine ve gelişimine; her çelişmenin iki karşıt yönünün de eşit olarak ele alınamayacağına dayanıyordu. Bunlar Hegelci diyalektiğin kategorileri değildir, orada konu edilmemişlerdir. Bunlar “çok farklı” iki diyalektik felsefeden söz edildiğini anlamak için yeterlidir. Aleksandr Septun da bu kavramlara uzaktır. Onda doğal görünen bu durumu MAE’de “aynen” görmek ise bir soruna, MAE’de somutlaşan bir kavrayış problemine işaret eder.

Analiz ve sentez üzerine yazılanlar da dikkate değerdir. Çünkü MAE gene konu hakkında hiçbir ön çalışma yapmadan, salt sezileriyle hareket etmiştir. Seziler de zayıf olunca, daha doğrusu yanlış algılara tabi olunca olmadık sonuçlara “ulaşmış!”

MAE “düzeltmeciler”e karşı eleştirilerinin bir yerinde söz konusu düzeltmelerin sadece cehalet içermediğini, tersine örgütsel siyasetle de bağlı bir içerik taşıdığını belirtiyor: “… Daha da önemlisi şudur ki, İK gazetesi, Mao’nun ortaya koyduğu şekliyle bu üç kavramı savunmak gerektiğinin önemini ‘Pratiğin esas olduğunu, iş yapmanın esas olduğunu anlamamızı sağlar.’ ifadesinden, ML’nin kullandığı felsefi kavramların, onun sadece cehaletiyle açıklanamayacağını, tersine pratik örgütsel siyasetleriyle bağını neden önemsememiz gerektiğine özel bir önem katmaktadır.”[32]

Bu tartışması boyunca MAE’nin hiçbir konuyu içeriği bakımından kavrayamadığını gördük. Bunun nedeni onun “inceleme”, daha doğrusu düşünme tarzıdır. O hiçbir şeyi o şeyin kendisi olarak ele almıyor, her zaman “kendi niyetini ya da algılarını” başlangıç noktası yapmış olarak tartışıyor. Şaşmaz biçimde burada da durum aynı!

“Düzeltmeciler”in sözünü hatırlayalım önce: “Yine analiz-sentez, ‘birin ikiye bölünmesi’ yasasının tek tutarlı gelişimidir. İkinin birleşip bir olması tezine karşı analiz-sentez doğru ve tek tutarlı yanıttır. Mao Zedung’tan aktardığımız bilgiler oldukça zengindir. Süreçlerin böyle kavranması pratiğin esas olduğunu, iş yapmanın esas olduğunu anlamamızı sağlar.”

Burada konu edilen felsefenin, daha doğrusu felsefemizin hayatla ilişkisidir. Mao Zedung “Felsefe, ancak sınıf mücadelesi varsa var olabilir, pratikten kopuk olarak epistemoloji (bilgi teorisi) tartışmak zaman kaybıdır.”[33] diyor; eğer analiz ve sentezi sınıf mücadelesinin kavranması ve yönetilmesi olarak ele almıyorsak uğraştığımız ya da burada tartıştığımız felsefe neyin/kimin felsefesi olabilir? Dikkat çekilen nokta burasıdır. Ne var ki MAE bambaşka bir düşünceye sahip. O tersten bir bağ kurarak “bölücülük” siyasetinin felsefi temelini bulduğuna inanıyor…

MAE’nin “pratik örgütsel siyaset”ten “bölücü siyaset”i anladığını çalışmasının bütününden çıkarıyoruz. Mao Zedung’u bu anlayışla mahkûm ediyor! “Birliği reddeden”, “birleşmeyi olanaksız gören”, “ikinin birleşip bir olması” yasasını da bu siyasete kurban eden bir siyasetin dayandığı temeli sarstığına inanıyor. Bunu en güçlü biçimde yapmak için “birlik çağrılarına ‘gerek yok’ basitliği ile yaklaşıldığı”nı bile ileri sürebiliyor!

Oysa “düzeltmeciler”in konu ettiği “pratik” felsefemizin temel bir konusudur. Mao Zedung bunu en güçlü seviyede açıklamıştır.

“… Engels, zorunluluklar ülkesinden özgürlük ülkesine doğru ilerleyişten söz etmiş ve özgürlüğün zorunlulukların anlaşılması olduğunu söylemişti. Bu cümle tamam değildir, meselenin sadece yarısını söylemekte ve kalanını söylememektedir. Sadece anlamak sizi özgür kılar mı? Özgürlük, zorunlulukların anlaşılması ve zorunlulukların dönüştürülmesidir; insanın biraz çalışması da gerekir. Eğer yapacak bir iş olmaksızın sadece yerseniz, sadece anlarsanız, bu yeterli midir? Bir kanun keşfettiğinizde onu uygulayabilmelisiniz, dünyayı yeniden kurmalı, araziyi açıp binalar dikmeli, madenler açmalı, sanayileşmelisiniz…”[34]

Mao Zedung felsefenin işlevini son derecede açık, net olarak ortaya koyuyor burada: bilgi teorisi; tüm şeylerin bilgisini açığa çıkarmak ve bu bilgiler sayesinde şeylerin insan gereksinimleri doğrultusunda ama aynı zamanda en uygun şekilde dönüşmesini sağlamak. İnsanı bağımlılıklardan, bu anlamda zorunluluklardan kurtaracak şey de budur: Marksist felsefenin tüm eski felsefelerden farkı da budur. Marks’ın yeniliği duyuran ünlü sözüyle “artık dünyayı anlamak” değildir felsefenin işlevi, aynı zamanda ama esas olarak “dünyayı değiştirmek”tir.

“Tez, anti-tez ve sentez” ile “analiz ve sentez”in iki ayrı dünya görüşünün kavramları olması ve Mao’nun “analiz ve sentez”i “yeniden” tanımlamış olması tam da felsefenin “yeni” işlevinin kavranarak pratik teoriye dönüştürülmesiyle ilgilidir. “Zorunlulukları dönüştürmek” insanın bilgiye, kuşkusuz doğru bilgiye, bu anlamda bilimsel bilgiye dayanarak iş yapmasıdır. Yanlış, eksik, öznel bilgiyle zorunluluklar dönüştürülemez!

Mao’nun Engels’in sözüne yönelik müdahalesi “analiz ve sentez”i kavrayışındaki yeni seviyeden ötürüdür. Engels, Hegel’den hareketle, onu doğrulayarak “özgürlüğün zorunlulukların anlaşılması olduğu”nu yazmıştı. Mao da bunun eksik bir cümle olduğunu açıklayıp tamamlayıcı katkıyı yapıyor.

(Bu konuda Halil Gündoğan “Mao Zedung Değerlendirmeleri Üzerine” adını verdiği çalışmasında Mao’ya dönük yanlış tespit ve eleştirilerde bulunuyor, yeri gelmişken bunları da değerlendirmek yararlı olacaktır… Halil Gündoğan kitabında, Engels’ten yaptığı alıntıdan hareketle Mao’yu eleştiriyor: Aslında Engels’in de zorunlulukların dönüştürülmesinden söz ettiğini söylüyor; Hegel’e ait “ilk” sözü Engels’e mal etmek yanlışına düşüldüğünü ileri sürüyor. Halil Gündoğan her ne kadar Mao Zedung’un Engels’i değil, sadece bir sözü değerlendirdiğini ve tamamladığını savunarak ona yönelik seviyesiz saldırılara karşı koymuşsa da buradaki gerçek ilerlemeyi anlamamıştır. Hiç şüphesiz Engels de Marks, Lenin ve Stalin gibi Feuerbach Üzerine Tezler’deki 11. Tez’i kavramış bir “devrimci filozof”tur.

 Bununlar beraber felsefenin teorisi Mao Zedung’a kadar bitirilmiş bir iş değildir ve Engels de bu eksikliğin içinde yazmaktadır. Marksist diyalektik ne Marks tarafından yazıldı ne de Engels tarafından. İkisi de bunu pratikte kullandılar, diyalektiğe dayanarak proletaryaya benzersiz eserler kazandırdılar. Ne var ki Marksist diyalektik onlar tarafından yazılmadı. Lenin belli bir dönemde bu işe soyundu; ama tamamlamaya fırsat bulamadı: Felsefe Defterleri bu süreci gösteren somut belgedir. 

Stalin’in uğraşı da yeterli olmadı. Mao Zedung “tamamen” bu içerikte bir çalışma yaparak bu alandaki önemli boşluğu doldurmuştur. Elbette bununla ilgili çalışmalar sürecektir. Bununla beraber Mao’nun katkısı ayırt edicidir ve “olmazsa olmaz” niteliktedir. Bu özelliği somutlaştıran olaylardan biri de “özgürlük ve zorunluluk ilişkisi”ne dair söyledikleridir. Halil Gündoğan tam da bu belirleyici noktayı anlamamıştır… Doğrudan Halil Gündoğan’ın kitabından yararlanarak bu belirleyici noktayı açıklayalım.

Halil Gündoğan, Engels’ten alıntı yapıp beraberinde kendi değerlendirmesini sunuyor:

“(…) Özgürlük ve zorunluluk ilişkisini doğru olarak ilk düşünen, Hegel oldu. Ona göre özgürlük, zorunluluğun kavranmasıdır. ‘(Z)orunluluk ancak kavranılmadığı ölçüde kördür.’ (Hegel Ansiklopedisi, s. 147) Özgürlük, doğa yasaları karşısında düşlenmiş bir bağımsızlıkta değil ama bu yasaların bilinmesinde ve bu bilme aracıyla bu yasaların belli erekler için yöntemli bir biçimde kullanılma olanağındadır.’ [Bu satırlarda hangi düşüncenin kime ait olduğu ve aralarındaki ilkesel farklılık da açıkça ortadadır: ‘Özgürlük, zorunluluğun kavranmasıdır.’ ifadesi ‘ona göre’dir. 

Yani kime göredir? Hegel’e göre!.. Engels bunu 11. Tez’in özüne nasıl oturtup yorumluyor? Bunun yanıtı da devamen altını çizdiğimiz satırlarda, açıkça ortadadır. Mao Zedung’un ‘yarım kalmış gibi’ dediği şey Hegel’in sözleri için geçerlidir. Mao Zedung’un doğru olarak tamamladığı şekliyse, zaten Engels tarafından önceden tamamlanmıştır. BN.] Bu, dış doğa yasaları için olduğu denli, insanın maddi ve manevi varlığını yöneten yasalar -gerçeklikte değil, olsa olsa kafamızın içinde ayırabildiğimiz iki yasa sınıfı- için de böyledir. (…)”*

Burada Halil Gündoğan; Engels’in cümlelerini yanlış yorumluyor, sanırız bunun temel nedeni, bizim de biraz yukarıda belirttiğimiz Engels’in pratik düzlemde kanıtlamış olduğu kavrayışıdır. Ancak bu cümlelerde konu pratik kavrayış değil; burada zorunluluk ile özgürlük arasındaki ilişkinin teorisi yapılıyor ve Engels, bu ilişkiyi DOĞRU olarak İLK DÜŞÜNEN kişinin Hegel olduğunu belirtiyor. 

Halil Gündoğan, daha baştan belirtilmiş olanı tamamen ihmal ediyor! Bir şeyin “doğru olarak düşünülmesi” demek ifade edilenin doğrulanması demektir; yani “Hegel’e göre” olanı Engels doğrulamaktadır. Ayrıca Halil Gündoğan’ın Engels’e mal ettiği “devamen” altı çizili görüşler de Engels’in Hegel’den anladığı fikirlerdir. Hegel, Kant’a karşı “kendinde şey”in bilinebilirliğini açıklar; Kant’ın “hürriyet”i dünyadan bağımsızmış gibi kavramasının nedenini ve yanlışlığını ortaya koyar.

 Engels’in sözünü ettiği “belli erekler” Hegel’de tanımlanmıştır. Özgürlüğü doğa yasaları karşısında düşlenmiş bir bağımsızlıkta tanımlayan Hegel değildir; bilinemezcilerdir. Hegel bu konuda aksini savunur, kuşkusuz bunu idealist temelde yapar; mutlak idenin köken varlığın çemberi tamamlayarak kavramlaşan insan zihnine yerleşmesi biçiminde yapar… Halil Gündoğan bu cümlelerin sonundaki “olanağındadır” sözcüğünün anlamına biraz dikkat etmiş olsa “Hegel’e göre” dediği cümleden farklı bir şey söylenmediğini anlayabilirdi. 

Engels “aynı” sözü açımlı olarak tekrar ediyor burada. Bir şeyin olanaklı hale gelmesi onun henüz olmadığını içerir, anlamak olanağı görmek veya “yasayı bulmak”tır. Oysa oldurmak değiştirmektir, zorunluluğu “ilga” etmek, yani ortadan kaldırmaktır. Mao tam da “olanağı” bulmanın özgürlük için yeterli olmadığını, olanaklı olanı oldurmak gerektiğini, zorunluluğu ortadan kaldırmak gerektiğini ileri sürer “özgürlük” için! Engels’in “devamen altı çizilen” sözünü Mao’dan hareketle yazmayı denersek eğer şöyle ifade edebiliriz: “… bu yasaların bilinmesinde ve bu bilme aracıyla bu yasaların belli erekler için yöntemli bir biçimde kullanılması, bu yolla bu ereklerin gerçekleştirilmesidir!” Anlamak zaten “olanak”lı olmakla ilgilidir, zorunluluğun anlaşılması ondaki bilginin açığa çıkarılmasıdır. Ancak olanaklı olan henüz gerçekleşmiş olan değildir, zorunluluk henüz geçerli durumdadır… 

Mao sözün eksik olduğuna -“yarım kalmış gibi” olduğuna değil “yarım olduğu”na- bu nedenle dikkat çeker. Özetle, Engels’e göre Hegel zorunluluk ile özgürlük arasındaki ilişkiyi doğru olarak düşünmüş ve nedenselliği kavramanın hareketin iç bağını çözümlemek olduğunu, bunun da özümlenen tarihin hareketine doğru maddenin kendi hareketini oluşturduğunu ortaya koymuş ilk düşünürdür. 

Bu sayede özgürlük nedensel bir süreçle açıklanmış ve “düşlenmiş bir bağımsızlık” olmaktan çıkarılmıştır. Ne var ki özgürlüğün zorunluluğun değiştirilmesi olduğu, bu anlamda analizin sentezle tamamlanmasına denk geldiği ancak Mao Zedung tarafından söylenmiştir; ondan önce bu konu “hiç” böyle konmamıştır! Mao “özgürlük, zorunlulukların anlaşılması ve zorunlulukların dönüştürülmesidir” dedikten sonra “insanın biraz çalışması da gerekir. 

Eğer yapacak bir iş olmaksızın sadece yerseniz, sadece anlarsanız bu yeterli midir?” diyor. (Mao’nun burada kullandığı “yemek” kavramı analiz etmek anlamındadır.) “Zorunlulukları dönüştürmek” böylece bizim belirlediğimiz, “erek edindiğimiz ve ulaştığımız” “yeni birlik”e geçişi sağlayarak özgürleşmek; bizi belirleyen toplumsal varlığa/koşullara, bizi sınırlayan çaresiz ve etkisiz kılan zorunluluklara son verip yeni “toplumsal varlık”ı yaratmak anlamındadır özgürlük. Neden, nasıl ve hangi güçler tarafından belirlendiğimizi anlamak bizi özgürleştirmez; sadece nasıl özgürleşebileceğimizi anlamamızı sağlar. 

Engels’in sözlerine uyarlarsak: Özgürlüğü gerçekleştirmek için yöntemli bir biçimde hareket etme olanağı elde edilir. Özgürleşmek bu anda henüz olanakta gizlidir ve olanak kullanıldığında, yani harekete geçilip de iş görüldüğünde özgürlüğe geçilir. Halil Gündoğan’ın da tartıştığı bu katkı MAE, ile tartışmamızın temel unsurlarından birisidir.)

Mao’nun buradaki müdahalesi felsefeyi sınıf mücadelesinin bir silahı olarak görmesiyle doğrudan ilgilidir. Marks, Engels, Lenin ve Stalin için de felsefe sınıf mücadelesinin hizmetinde olmuştur. Fakat onlar bunu teorize etmediler. Daha önce de belirttiğimiz gibi “Feuerbach Üzerine Tezler”den sonra Marks ve Engels teorik düzlemde felsefe defterini kapattılar. Onlar için felsefeye teorik bakımdan yoğunlaşmak bir gereklilik değildir; olayların gelişme yasalarını keşfetmişlerdir ve artık bu yasaları uygulamaya geçirmek gerekirdi. Tamamen ve doğrudan sınıf mücadelesine yoğunlaştılar. Felsefe bu yoğunlaşmanın kendinde, kendiliğinden ve kaçınılmaz olarak uygulandı, dolayısıyla gelişti…

Mao, “Felsefe Meseleleri Üzerine Konuşma”nın girişinde felsefenin sınıf mücadelesi ile bağını anlatır ve şu net-berrak cümleleri kurar: Temel sınıf mücadelesidir. Felsefenin incelenmesi ancak bundan sonra gelir. Kimin felsefesi? (…) Proletarya felsefesi, Marksist felsefedir. (…) Felsefeyle uğraşanlar felsefenin önde gelmesi gerektiğine inanıyorlar. Ezenler, ezilenleri eziyorlar; ezilenler ise felsefeden önce buna karşı koymak ve bir çıkış yolu bulmak ihtiyacındadırlar. İnsanlar, ancak bunu başlangıç noktası olarak aldıkları zaman Marksizm-Leninizm ortaya çıktı ve felsefeyi keşfettiler. (…)”[35]

Bizim bugün Mao’dan hareketle savunduğumuz görüşler Marks’ın, Engels’in, Lenin’in, Stalin’in teorilerine, politikalarına, eylemlerine sıkı sıkıya bağlıdır; onların felsefesini öğrenmek ve uygulamak istiyoruz. Bunları Mao’nun teorize etmiş olması bu gerçeği değiştirmez…

MAE’nin “düzeltmeciler”in düzeltmesindeki “pratiğin esaslığı” ve iş yapmaya dair sözleri anlamamasına şaşmamalı. O, felsefeyi Hegel ve öncesi gibi, Mao’nun “felsefeyle uğraşanlar” dediği kimseler gibi; daha doğrusu “felsefeye öncelik vererek” anlamaya çalışıyor. Bunun hiç de kolay olmadığını görüyoruz ve biliyoruz. Hegel bu çabanın zirvesi olmuştur; hem Hegel’in düzeyine varmak zordur hem de aynı zirveye çıkmak gereksizdir; zirveden görüneni Hegel anlatmıştır! 

Bu, bir dağın zirvesine çıkıp “her şeyi” göreceğine inanmak gibidir. “Salt felsefeden ibaret” dağın zirvesine çıkılmıştır, o dağın “yeni” bir zirvesi bulunmuyor. Önümüzde yeni bir dağ var; o dağa çıkmak için felsefe elbette şart; ama bunu sınıf mücadelesi içinde, pratikte, iş yaparak gerçekleştirebiliriz.

Hegel idenin gerçekleşmesi ile ideye ulaşmayı insanın hakiki ereği olarak kavrar ve bilgi teorisinin çerçevesini bununla kurar. Hegel’i üstün kılan özellik felsefeyi bir bilgi teorisi düzeyine getirmesidir; bunu belirleyen ise idenin insan bilgisinde kavranabileceğini anlamış olmasıdır. Bu nedenle doğa ile ilişkilerden insan eylemlerine kadar her alanda bilgilenmeyi idenin bütünlüğüne doğru, kökene doğru bir gelişim olarak kavrar; her şeyin bilinebileceğini ortaya koyup bu süreci diyalektik olarak açıklar. Sorun tam da ideden başlayan hareketi ide ile sonuçlandırmasında ve bilgi teorisini de bununla sakatlamasındadır. Bu nedenle Hegel’de analiz ve sentez, güçlü olmakla beraber, özellikle sentez bakımından tek yanlıdır ve eksiktir. 

Mao’nun konu ettiği budur.

MAE, Mao’nun analiz ve sentez hakkındaki “yeni” yorumunu onun “yadsımanın yadsınması”nı anlamamasına bağlamış, bunu yaparken neye dayandığını anlamak kolay değil. Çünkü “yadsımanın yadsınması”nı yasa düzeyinde tanımlamış olan Hegel de “tez, anti-tez ve sentez”i değil analiz ve sentezi temel almıştır! Analizi kavramanın bilgiye geçmesi olarak tanımlar; bu süreç olanın kavranmaya çalışılmasıdır. Sentez de olanın anlaşılmasıdır, yani belirlenimlerin bütünlük içinde, bütünlük halinde kavranmasıdır. Sentez bütünlüğün kavranması olduğu ölçüde “olan”ın karşıtına çevrilmesini de konu eder; dolayısıyla sentez, şey hakkındaki tüm bilginin tepe noktasıdır: net biçimde şeydeki karşıtların bir araya gelmesi ve böylece şeyin başka bir şeye dönüşmesi değildir!..

MAE’nin bu konuyla ilgili eleştirisi de öncekiler gibi bir “gürültülü” olmaktan ibaret. Şöyle diyor: “Mao’nun (…) analiz-sentez yorumu da iki açıdan yanlıştır. İlki doğada, tarihte ve toplumda (doğa veya topluma ait olmaya tarih burada neyin tarihidir, neyi ifade etmektedir? Bu sıralama neden söz ettiğini bilmemek olarak yorumlanabilir rahatlıkla-BN) insan aklını da içeren bir gelişme olarak gerçekleşen olumlama, yadsıma, yadsımanın yadsınması süreçlerini ‘kabul etmeyerek’ maddenin çelişki yoluyla kaydettiği gelişme süreçlerini görmekten kopmasıyken ikincisi de bu nesnel olguları görmezden gelmenin düşüncedeki yansıması olarak tez, anti-tez olgusunu atlama üzerinden maddenin hareketini analiz ve senteze sıkıştırmasıdır.”[36]

“Yadsımanın yadsınması yasası”nın kurucusu olarak Hegel de bilgi teorisini/Mantık’ı analiz ve sentezle açıklıyorken MAE böyle bir “iddia” ileri sürüyor! Lenin Felsefe Defterleri’nde, Hegel’in Mantık Cilt V’inden şu alıntıyı aktarıyor: “Analitik bilgi, kavramdan bilgiye her tasım’ın -dolayımsız bağıntının- ilk öncülüdür: bundan ötürü de onun (analitik bilginin) kendine ait olarak bilip tanıdığı belirlenimdir özdeşlik ve var olanın kavranılmaya çalışılmasından başka bir şey değildir. Sentetik bilgi, var olan’ın anlaşılması’nı yani belirlenimlerin çokluğunu birlikleri içinde kapıp kavramağa yürür. Dolayısıyla da sentetik bilgi, tasımın ikinci öncülüdür; ve ‘farklı olan’da, kendi kendindeki hali içinde bu ikinci öncüle aktarılıp geri çevrilendir.

 Ereği, bu nedenden ötürü, genellikle zorunluluktur.”[37] Hegel “… bizim diyalektik dediğimiz, aklın en üstün hareketidir ki bu hareket içinde, birbirlerinden ayrı gözüken terimler salt kendi özellikleri dolayısıyla birbirlerine geçer; ve gene bu hareket içinde öncül, kendi kendini aşar”[38] açıklamasıyla analiz ve sentezi diyalektik içinde nasıl konumlandırmak gerektiğini göstermeye başlar. Her bir şeyi, ele aldığı an itibarıyla olumsuzlamanın ilk olumsuzlaması olarak [Zira “Her belirlenim olumsuzlamadır.” (Spinoza)] düşünen Hegel “kendinde şey’in başka şeyler için şey’e dönüşmesini; hem kendi için hem de başkaları için olan şeyin sürekli şekilde bir halden başka bir hale geçişini, bu anlamda kendi kendini aşmayı; olumsuzlamanın olumsuzlaması’nı” kendi diyalektiğinde analiz ve sentez ile kavramaya yönelik yazıyor. 

Lenin bu kavrayışı şöyle anlatıyor: “… Genellikle ölmüş gözüken kavramları çözümlüyor Hegel ve bunlarda hareket bulunduğunu koyuyor ortaya. Son bulmuş? Yani, son’a doğru hareket halinde olan! Bir şey? Yani, başka bir şey değil. Genelde varlık? Yani, öylesine belirlenimsiz ki varlık = varlık olmama. Kavramların evrensel ve çok şekilli esnekliği, karşıtların özdeşliğine kadar giden esneklik,-işte işin temeli…”[39] Kavram’ın, nesnesinin içinde kendi kendisi ile “kendi birliği” oluşuna kadar, nesne özel kavrama uygun olana kadar sürecek hareketin analizi; zorunluluğun alanı olumsuzlamanın olumsuzlanması olarak anlaşılana kadar analiz ve sonuç başkası için şey’e dair tanım… Hegel’de tez, anti-tez ve sentezle değil, analiz ve sentezle açıklanır bu süreç…

O halde MAE’nin bu tartışmayı “Yadsımanın yadsınması diye bir şey yoktur.” görüşüne bağlanması Hegel’in Mantık’ının değil, olsa olsa kendi orijinal mantığının bir sonucudur. “Temelsiz bir ön varsayımdan yola çıkan bir akıl yürütme”nin ürünü, orijinal bir mantık! Bu mantık kendince kurduğu “tez-anti tez, analiz ve sentez; olumlama-yadsıma-‘yadsımanın yadsınması’” ilişkisini Hegel’de somutlaştırmaya kalkıştığında Mao’ya karşı olduğu kadar pervasız olamayacaktır herhalde! “Yadsımanın yadsınması yasası”nın kurucusu ile bu konuda “uzlaşmamak” belirttiğimiz kurgu için açık bir yıkım olacaktır çünkü…

Hegel “yadsımanın yadsınması”nı bir yasa olarak tastamam açıklayan olduğu halde tez, anti tez ve sentezden değil de analiz ve sentezden ibaret bir Mantık ortaya koyarken MAE, Mao Zedung’un “analiz ve senteze sıkıştırılmış bir gelişme anlayışı”nı savunduğunda aslında “yadsımanın yadsınması”nı kavrayamamanın olağan bir sonucunu yaşadığını ileri sürüyor! Acaba Hegeli gene bir “analiz ve senteze sıkıştırılmış gelişme modeli” ile nasıl kavrayabilmiş ve tastamam açıklayabilmiştir “yadsımanın yadsınması yasası”nı?

Öyle görünüyor ki MAE’nin Hegel’in tanımlamalarından, en azından bu konu bağlamında haberi yok. Elbette bunu yadırgamıyoruz; sorun da bu değil zaten. Sorun MAE’nin Mao’ya yönelik içeriksiz, dolayısıyla safsata düzeyindeki saldırısı. Mao Zedung’tan söz ediyoruz! Onun “yadsımanın yadsınması”nı, niceliğin niteliğe dönüşümünü atladığı için (Bu doğrudan söylenmiyor; ama aslında konu tam da bu noktada saçma bir hale sokuluyor.) kavrayamadığını ya da komünizmi es geçtiği için anlayamadığını veya maddenin çelişme yoluyla kaydettiği gelişme süreçlerini görmekten koptuğu için çözümlemekten uzaklaştığını iddia etmek için biraz olsun incelemek, düşünmek gerekmez mi? Bu derecede içeriksiz, temelsiz, “söyledim oldu” bir üslupla hareket etmek nasıl bir cürettir? Anlamak zor… Sanırız kendine hayranlığın yarattığı boş “benliğin” sonucudur bu. Böyle insanlarda kendi kendine ve boş konuşma bir özelliktir, maalesef bazen ses tellerini de çalıştırıyorlar böyleleri!..

“Doğada, tarihte ve toplumda insan aklını da içeren bir gelişme olarak gerçekleşen olumlama, yadsıma, yadsımanın yadsınması süreçlerini kabul etmeyerek” Mao Zedung hiç de çelişme yoluyla gerçekleşen gelişme süreçlerini görmekten kopmaz. İlkin şunu düzeltelim “düzeltmeciler”i temsilen: “tarih” dediğimiz toplumların oluşum-gelişim sürecidir, bunları ayrı alanlar gibi göstermek “teoriden kopmak” değil ama “kopuk” olmaktır! “Doğa”, “toplum” ve “tarih” biçiminde üç ayrı alan tanımlamak yanlıştır. Ayrıca “insan aklını da içeren” tanımı da sorunludur. İnsan aklı doğada ve toplumdaki gelişmelerin “yansıdığı alan” olarak konu edilmelidir; bunlardan ayrı olarak “işleyen” bir insan aklından söz etmediğimiz açık olmalıdır.

 Bu nedenlerle konu olan “gelişme süreçleri”ni “doğada, toplumda ve bunlar dolayısıyla insan aklında” ele alıyoruz. Bu “gelişme süreçleri”ni açıklamanın, teorize etmenin neden olduğu birikimi ise bilgi teorisi veya Mantık olarak tanımlıyoruz. Dolayısıyla “bilgi teorisi”ni doğanın, toplumun ve bunların yansıma alanı olarak insan aklının gelişmesinin teorisi olarak kavrıyoruz. Tüm meselemiz bilginin nasıl üretildiğidir, bunun yasalarıdır.

Mao Zedung’un bunu “Çelişme Üzerine” ve “Pratik Üzerine” makalelerinde tam olarak aydınlatmış olduğunu savunuyoruz ve aydınlatmanın kaynağının da Marksizm-Leninizm olduğu görüşündeyiz. Bu makalelerde “hiçbir” gelişme aşaması atlanmamış, görmezden gelinmemiş, es geçilmemiştir. MAE’nin burada “söz” olarak kalmış iddialarının bu iki makale karşısında “hiçbir” karşılığı yoktur. Eğer bu “söz”lerin iler tutar bir tarafı varsa onu bunları açıkça ortaya koymaya davet ediyoruz. “Yadsımanın yadsınması diye bir şey yoktur.” dediği için Mao’yu “çelişme” yoluyla gerçekleşen süreçleri görememekle eleştirmek, onun söz konusu makalelerde ve ayrıca “tartıştığımız” konuşmasındaki “süreçler” hakkındaki değerlendirmelerine gözünü kapamak olur. Birileri söylediği için onlar görünmez olmazlar ama! Onlar orada duruyor. 

MAE’nin es geçildiğini söylediği komünizm değerlendirmesi orada duruyor, komünizmin ilk aşaması olarak ve özel mülkiyete son verilmiş düzen olarak sosyalizm orada duruyor; bunları nedense MAE “hiç” tartışmıyor! “Yadsımanın yadsınması” olarak değil, yeni bir karşıtların birliği olarak, değişmek zorunluluğunu içererek, bir nihayete kavuşmaktan, bir “kökene dönüş” olmaktan uzak olarak!..

MAE “analiz ve senteze sıkıştırmak”tan söz ediyor; ama bunun nasıl bir sıkıştırma olduğunu açıklamıyor, açıklayamaz da… Analizin herhangi bir şeydeki karşıtların durumunu, özgüllüklerini, diğer şeylerle ilişkilerini, birbirlerine geçişlerini, yönelimlerini vs. incelemek olduğunu anlamamış gibi davranıyor. Onun “tez” ve “anti tez” dediği, şeydeki karşıtlardır, yani çelişkidir. Analiz dediğimiz de şeyi bir çelişki olarak; ama içinde olduğu bütünlükle tüm yönleriyle, başkanın belirlenimi olarak da kavramak ya da çözümlemektir. 

“Mao bu yorumuyla olumlamadan tez, anti tezi devre dışı bırakarak sadece ‘analiz ve sentez’i işlemesi, maddenin hareket süreçlerine ve ilk konumuna aykırı bir yaklaşımdır” diyor MAE. Bu cümleler hiçbiri inceleme, açıklama, hatta somut belirleme içermiyor. Eğer analiz, şeyin karşıtların birliği olarak ve içinde yer aldığı bütünlüğüyle, tüm yönleriyle, yönlerin birbirine çevrilmesi olarak da incelenmesi ise nasıl “olumlama” devre dışı bırakılmış oluyor; maddenin hareket sürecine aykırılık olduğu nasıl saptanıyor?

 “İlk konuma aykırılık ifadesi başlı başına sorunlu bir ifade. Maddenin hareketi bakımından “ilk konum” nedir? İçinde olduğumuz an da bir ilk konumdur, önceki bir zamanda oluşmuş bir an da “ilk” konumdur. Maddenin öncesiz ve sonrasızlığı içinde sonlu ve sonsuz hareket onun parçalarıdır; bu durumda ilk konum analiz ettiğimiz şey tarafından belirlenir ve mutlak bir ilk konumdan söz etmek yanlıştır; “köken”den hareket etmek yanlıştır…

“Öyle anlaşılıyor ki Mao, evrende, doğada ve tarihte çelişkinin neden olduğu gelişme ve değişmenin sonucu olan şeylerdeki büyük kendine dönüşü olan yadsımanın yadsınmasını göremediğinden tez, anti-tez, analiz ve sentezi de ‘üççülük’ olarak değerlendirmiştir” diyor MAE! Burada da aynı şeyi yapıyor: laf kalabalığı! “Şeylerdeki büyük kendine dönüşü” göremeyen değildir Mao, bunun olmadığını söyleyendir o! “Kendine dönüş” yoktur; olumlama, yadsıma, olumlama… halinde süren bir gelişme vardır. Bu gelişme belirli bir kesit içinde “git gel” konumunda görünebilir; sürecin dönüşümünde özne yetersiz kalabilir; yeni bilgiler üretilemeyebilir, devrim gerçekleşmeyebilir vs. fakat “büyük geriye dönüş,” “kökenin yeniden başlaması” olmaz. “Mülksüzleştirenlerin mülksüzleştirilmesi” gibi “belirli” bir kesitin anlaşılmasını içeren tanımlar da yapılabilir; ama bunun “ilk konuma dönüş”, somut söylersek ilkel komünal toplumun yeniden fakat tüm gelişme döneminin bilgisiyle yüklü kuruluş olduğu söylenemez. 

Marks’ın bununla tarihin hangi kesitine işaret ettiğini gösterdik: Küçük üreticiyi mülksüzleştiren kapitalistlerin mülksüzleştirilmesi… Marksizmin “kökene dayanan” bir gelişme anlayışıyla bilgi üretmediğini Marks’tan hareketle gösterdik. Bizatihi kapitalizmin incelenmesi olan Kapital bunun berrak bir örneğidir. Burada incelenen somut süreç karmaşık bir yapı olarak ele alınır ve en yaygın, bilinen özelliğinden başlayarak tüm sistem, her bakımdan çözümlenir; eski üretim tarzları ancak bu yeni üretim tarzıyla bağlandıkları yerde konu edilir; kapitalizm “özel mülkiyet”in kendisinin evriminden anlaşılmaz, dolayısıyla “köken” de konu edilmez!..

Peki, bizim bu savunumuz “büyük geriye düşüşleri” yadsır mı? Tabii ki yadsımaz. Bu “geriye düşüşler-dönüşler” söz konusu karmaşık bütünün içindeki temel çelişkinin belirlenimi olarak olanaklıdır; yoksa şeyin “kökendeki birliğinin”, ilk konumunun nesnel tamamlanışı olarak değil! Hegel Mantık’ının temeli buna dayanır ve “yadsımanın yadsınması” da bunu açıklar. Ne var ki bunu açıklamak için “tez ve anti tez” karşıtlığı konu edilmez, kökendeki karşıtların birliği/özdeşliği konu edilir!..

Bunun yanında MAE’nin “üççülük”ten hareketle de Mao’nun “tez, anti tez ve sentez”i benimsemediğini ileri sürüyor. Mao’nun “üççülük” eleştirisinin diyalektiğin üç yasasından bahsedilmesinden kaynaklandığını biliyoruz. Mao bir temel yasa olduğunu ve konu edilebilecek hareket biçimlerinin, değişimlerin de bu temel yasa dolayısıyla açıklanabileceğini savunuyor. Bununla ilgili teoriyi, yani bilgi teorisini “Pratik Üzerine” ve “Çelişme Üzerine” adlı makalelerde detaylı biçimde ortaya koymuştur. 

MAE’nin “tez, antitez ve sentez” kavramlarından “uzak” durmayı “üççülükten uzak durma çabası” olarak yorumlaması onun “biçime bakıp özü görmeme” özelliğinden kaynaklanıyor. “Tez, antitez, sentez” üzerine kurulu gelişme modeli üççülük olamaz; Mao’nun bunu düşündürtecek, akla getirtecek hiçbir yaklaşımı olmamıştır. Onun bu “üçlü”yü kullanmamasının nedeni “bilgi teorisi” için bunları gereksinmemesidir. Aynı yaklaşımın Hegel’de de olduğunu görüyoruz. Şeyin hareketini incelemek, ondaki karşıtların birliğini keşfetmek, bunu tüm yönleriyle incelemek ve şeyi değiştirmek için gerekli kavramlar analiz ve sentez olmuştur. 

Mao nasıl ki analiz ve sentezi kullanmakla “ikici” olmamışsa, “tez, antitez ve sentez” üçlemesini kullananlar da “üççü” olmazlar. Söz konusu üçleme daha çok “ikinin birleşip bir olması” anlayışında olanlar tarafından kullanılmıştır; bunlarda sentez tez ve antitezin yeni bir birlik oluşturmak üzere birleşmesi olarak kavranır. Burada “üççülük” değil, gerçek gelişme modeline uymayan, dolayısıyla gerçekliğe aykırı fikirlere yol açan bir anlayış vardır…

“Öyle anlaşılıyor ki Mao (…) tez, anti-tez, analiz ve sentezi de ‘üççülük’ olarak değerlendirmiştir” diyen MAE aklınca Mao’nun diyalektiğin tek temel yasası olduğu görüşünü hafife almaktadır. Fakat bunu incelemelerle, konuyu özü bakımından kavrayarak yapmak yerine uydurduğu tespitlerle yapıyor: “Öyle anlaşılıyor ki” diyor; ama aslında “öyle anlayabilen” tek kişi kendisidir! Mao Zedung’un “tez, antitez ve sentez” kavramlarını kullanmamasının nedeni bunların kullanımını “üççülük” kabul etmesi değildir, çok açık ve net olan budur…

Mao analiz ve sentez kavramlarını kullanarak diyalektiği bilgi teorisi olarak kavradığını somutlaştırmış oluyor sadece ve ancak Marksist diyalektik sayesinde toplumsal hareketin anlaşılabileceğini; ama sadece anlaşılmayacağını; ayrıca dönüştürülebileceğini ve hatta dönüştürülmesinin kaçınılmaz olduğunu ortaya koyuyor… Analiz ve sentezin bu süreci açıklamak için ilk kez Mao tarafından böyle kullanıldığı gerçeği göz ardı edilmemelidir. Bu açıklama proleter hareketin niteliğini, diyalektiğin bu hareketin gelişmesine koşut ulaştığı düzeyi kavramak bakımından da önemlidir. 

Hegel’de de analiz ve sentez bilgi sürecinin temel kavramları olmuştur; ama onda proleter hareketin karakteri ve “ereği” olmadığından özellikle sentez sönük, açılımsız kalmıştır. Ancak proleter hareket sayesinde ve elbette onun teorisi olan Marksizm-Leninizm-Maoizmin diyalektiği ile analiz ve sentez bu düzeyde kullanılabilmiştir… “Düzeltmeciler”in düzeltmesindeki belirleme bunu içermektedir sadece, MAE’nin “aklına gelen” uydurmaları değil!..

“Üççülük” eleştirisiyle Mao’nun yaptığı şey diyalektiği “tek gelişme yöntemi” olarak temel bir kategoride tanımlamaktır. Diyalektiği karşıtların birliği teorisi olarak tanımlamak ve bütün gelişmeleri, hareket biçimlerini bununla kavramak: İşte Mao’nun üççülük eleştirisini yaparken durduğu nokta burasıdır. MAE’nin “üççülük” üzerinde sözde durup bu temel noktayı kavramaktan uzak durması onun düşünme yöntemi sorununu ele veriyor. O Lenin’de ve sonra da Mao’da ete kemiğe bürünen diyalektik yöntemi incelemiyor; bilgi teorisinin, bir süreç olarak gelişimini irdelemiyor. 

O, kendi “diyalektiği”ni bulmuş ve uydurmaları yakıştırdığı bu diyalektikle hesaplaştığını sanmaktadır. Bunu yaparken bu hesaplaşmaya konu olan Mao’nun nasıl böyle basit hatalara düştüğünü de düşünmeden edemiyor MAE; ama çok yormuyor kendisini, hemen sonra bunun cevaplarını o iyice genişlemiş görünen cebinden çıkarıyor ve bizi değil, fakat kendisini pek rahat bir şekilde ikna ediyor…

“Anlayabildiğim kadarıyla Mao’nun bu hatalı yaklaşımının kaynağı kaygıdır. Sloganlaştırılmış bu görüşlerin Büyük Proleter Kültür Devrimi’ne olumsuz etkilerini, Mao’nun bu konuşmasının dışında fazlaca bilmediğimiz ‘ikinin birleşip bir olması’ tezinin çürütülmesine duyduğu siyasal ihtiyaç Mao’yu öznelliğe itmiştir. (…) Modern revizyonizmin ideolojik felsefi mızrağının Yon Sien-çen adlı akademisyenin ‘ikinin birleşip bir olması’ tezinde ete kemiğe büründüğünü düşündüğünden, bu siyasal kaygı Mao’nun bu özensiz davranışının koşulunu oluşturmuştur. 

Ne var ki Mao’nun karşı çıktığı gibi bir içeriği olmayan ‘ikinin birleşip bir olması’ süreci mekanik ve mücadelesiz bir birlik olmadığı gibi kapitalizmden komünizme gidişte kaçınılması imkânsız görünen bir gerçekliktir. (…) bu yasa Mao’nun çelişkinin özelliklerini tanımlarken altını çizdiği, çelişkinin özdeşliği dediği şeyle de doğrulanan bir durumdur. Çelişkinin özdeşliği, birin sonsuz ve geriye dönüşsüz bölünmesini değil, bir yandan da uygun koşullarda karşıtların birbirine dönüşünü; yani, çelişki halinin birlik yönünde devindirdiğini ve ikinin birleşip bir olmasının mümkün olduğunu, bölünme halinin birlik haline döndüğünü söyler.”[40]

Hayır, Mao böyle söylemez. Bu söylem MAE’nin uydurma diyalektiğinin bir ürünüdür. Alıntının son cümlesindeki şu ifadeler tamamen uydurulmuştur: “çelişki halinin birlik yönünde devindirdiği”, “ikinin birleşip bir olmasının mümkün olduğu”, “bölünme halinin birlik haline döndüğü.” Bunlar uydurmadır; çünkü diyalektik materyalizmde “çelişki” “birlik’in kendisinde”dir; “birleşik” olan, iki zıttan oluşmuştur”, “bölünme” hali “birlik halinin kendisi”dir. MAE’nin çelişkiyi, bölünmeyi “birlik içinde” kavrayamadığı o kadar açık ki!

Mao şöyle ifade ediyor bunu: “Özdeşlik, birlik, uygunluk, birbirinin içine girme, birbirinin içine yayılma, karşılıklı bağımlılık (…): Birincisi, bir şeyin gelişme sürecindeki bir çelişmenin iki yönünden her birinin varlığı öbürünün varlığını gerektirir ve her iki yön de tek bir bütün içinde bir arada varlığını sürdürür; ikincisi, belli koşullarda iki çelişmeli yönden her biri kendi karşıtına dönüşür. Özdeşliğin anlamı budur.”[41]

Bir sonraki sayfada da: “Basit bir süreç tek bir karşıtlar çiftini içerir, karmaşık bir süreç ise daha fazlasını. Ayrıca bu karşıtlar çiftleri de birbirleriyle çelişme halindedir.”

(…)

“Aslında hiçbir çelişmeli yön tek başına var olamaz. Her yön, kendi karşıtı olan yön olmazsa, varlığı için gerekli koşulu yitirir. (…) Peki, nasıl özdeş olabilirler? Olabilirler, çünkü her biri öbürünün varlık koşuludur. Özdeşliğin birinci anlam budur.

“(…) Sorun, var olabilmeleri için birbirlerine bağımlı olmalarıyla bitmez, daha da önemli olan, birbirlerine dönüşmeleridir. Yani belli koşullarda bir şeyin içindeki çelişmeli yönlerden her biri karşıtına dönüşür, karşıtının yerini alır. Bu da çelişmenin özdeşliğinin ikinci anlamıdır.”[42]

Mao “birin ikiye bölünmesi”ni hiçbir yerde “özdeşliğin dışında”, “birlik halinin dışında” tanımlanamamıştır; aksine her zaman için “ikiye bölünmüş iki yönden birinin diğerinin varlık koşulu” olduğunu belirtmiştir. Dolayısıyla MAE’nin anladığı türden “özdeşliği yok eden bir bölünme”den söz edilmiyor burada; özdeş olanların iki karşıttan oluştuğunu; bu anlamda “birin ikiye bölünmesi”nin söz konusu olduğunu söylüyor. Böyle olduğu için de “ayrı ayrı”, birbirinden, bölünmüş oldukları için “bağımsız” var olabilen “karşıtlar”ın birleşmesinden söz edilmez. Gene bu yüzden “birlik yönünde devinme” de söz konusu olmaz: zaten “birlik” halinde olup da “birlik yönünde devinmek” gerçek bir hareketin işi olamaz değil mi?

Karşıt yönlerin birlik içinde karşıtına dönüşmesi, birlikte egemen olanın bu konumunu yitirmesi, egemen olmayanın da egemen konuma gelmesidir. Buna şunu eklememek olmaz ama: Süreçler basit süreçler olduğunda bunu anlamak görece kolaydır. Ne var ki süreçler genellikle karmaşıktır, dolayısıyla “karşıtlar çiftleri” söz konusudur ve üstelik bunlar da birbirleriyle çelişme halindedir!..

MAE’nin özdeşlik tanımını çelişmeden ve çelişmeyi de özdeşlikten ayrı düşünmesi Mao’da bulunmayan tanımları onda varmış gibi yorumlamasına neden olmuş görünüyor! Mao’da ve ondan önce de Stalin’de, Lenin’de tanımlanmış olan özdeşlik teorisi modern revizyonizmle mücadele için de uygundur, kapitalizmden komünizme geçişteki proletarya diktatörlüğünü kavramak için de. Sosyalizme geçişle beraber sınıf mücadelesinin yerini sınıf iş birliğinin aldığını, “iki karşıtlı birlik”in yerini “ikinin birleşmesi”nin aldığını söyleyenler zaten “birlik içindeki” mücadeleyi konu ettiğimizi unutanlar ya da unutturmak isteyenlerdir: Bu nedenle karşıtların mücadelesi süreklidir, denmiştir…

Dipnotlar:

[1]  V. İ. Lenin, Felsefe Defterleri, Minör Yay., İstanbul 2013, s. 303

[2]  A.g.e., s. 294

[3]  A.g.e., s. 193

[4]  M. Ali Eser, Tarihsel Çıkışına Tersleşmede Örgüt Öyküsü TKP/ML, Kardelen Yay., İstanbul 2018, s. 177-178

[5]  V. İ. Lenin, a.g.e., s. 266

[6]  V. İ. Lenin, a.g.e., s. 181

[7]  M. A. Eser, a.g.e., s. 202-203

[8]  K. Marks, Kapital C. I, Yordam Yay., İstanbul 2010, s. 729

[9]  A.g.e., s. 728

[10]  Friedrich Engels, Anti-Dühring, Sol Yay., Ankara 2012, s. 126

[11]  A.g.e., s. 126

[12]  A.g.e., s. 214-215

[13]  K. Marks, a.g.e., s. 728

[14]  A.g.e., s. 729-730

[15]  V. İ. Lenin, a.g.e., s. 303

[16]  F. Engels, a.g.e., s. 126

[17]  V. İ. Lenin, a.g.e., s. 303

[18]  A.g.e., s. 304

[19]  A.g.e., s. 305

[20]  A.g.e., s. 305-306-307

[21]  A.g.e., s. 305

[22]  Louis Althusser, Marx İçin, İstanbul 2015, s. 247, dipnot 41

[23]  M. A. Eser, a.g.e., 200-201

[24]  F. Engels, a.g.e., s. 122

* Alıntıdaki imla sorunları orijinalindedir, anlam bozulmadığından aynen aktardık.

[25]  F. Engels, a.g.e., s. 123

[26]  M. A. Eser, a.g.e., s. 209

[27]  Karl Marks, Kapitalizm Öncesi Ekonomi Biçimleri, Sol Yay., Ankara 2009, s. 160-161

[28]  K. Marks, a.g.e., s. 163-164

[29]  Mao Zedung, Seçme Eserler C. I, Kaynak Yay., İstanbul 2000, s. 427

[30]  A.g.e., s. 437

[31]  A.g.e., s. 439

[32]  M. A. Eser, a.g.e., s. 204

[33]  Mao Zedung, Seçme Eserler C. VI, Kaynak Yay., İstanbul 2000, s. 310

[34]  Mao Zedung, a.g.e., s. 329-330

[35]  Mao Zedung, a.g.e., s. 310-311

[36]  M. A. Eser, a.g.e., s. 216

[37]  V. İ. Lenin, a.g.e., s. 170

[38]  A.g.e., s. 89

[39]  A.g.e., s. 91

[40]  M. A. Eser, a.g.e., s. 217

[41]  Mao Zedung, a.g.e., s. 444

[42]  A.g.e., s. 445-446

KAYNAKÇA

 

ALTHUSSER Louis, Marx İçin, İthaki Yay., İstanbul 2015

ENGELS Friedrich, Anti-Dühring, Sol Yay., Ankara 2012

ESER M. Ali, Tarihsel Çıkışına Tersleşmede Örgüt Öyküsü TKP/ML, Kardelen Yay., İstabul 2018

LENİN V. İ., Felsefe Defterleri, Minör Yay., İstanbul 2013

MARKS Karl, Kapitalizm Öncesi Ekonomi Biçimleri, Sol Yay., Ankara 2009

MARKS Karl, Kapital Cilt I, Yordam Yay., İstanbul 2010

ZEDUNG Mao, Seçme Eserler Cilt I, Kaynak Yay., İstanbul 2000

ZEDUNG Mao, Seçme Eserler Cilt VI, Kaynak Yay., İstanbul 2000